نکته‌‌ای نویافته و صفتی شاعرانه در تاریخ جهانگشا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی

3 دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی

10.22091/jls.2020.4945.1212

چکیده

تاریخ جهانگشای جوینی یکی از برترین آثار منثور زبان فارسی در سبک فنّی و مصنوع است. نویسندۀ کتاب در جای‌‌جای کتاب کوشیده است که هم تاریخی مستند ارائه دهد و هم خوانندگان کتاب را از اوضاع و احوال مغولان در دربار و فجایع آن‌‌ها آگاه کند. زبانی که جوینی برای بیان خود به کار گرفته‌است، به تناسب سبک دوره، ناگزیر زبانی شاعرانه است که در این میان از شگردهای بلاغی و عناصر تصویرساز بهرۀ بسیاری گرفته‌است. زبان شاعرانه این امکان را به جوینی داده‌است که از معانی ثانویه و ادای معانی چند وجهی در کتاب خود بهره ببرد.  یکی از مواردی که جوینی در آن بسیار هوشمندانه عمل کرده‌است، انتخاب نام کتاب است. رسم‌‌الخط فارسی از گذشته تا امروز تغییرات بسیاری به خود دیده‌است؛ برای نمونه در رسم‌‌الخط پیشین حروف «پ، چ، ژ، گ» را به شکل همان حروف نزدیک به آنان؛ یعنی «ب، ج، ز، ک» می‌‌نوشتند و خواننده در سیاق عبارت اصل واژه را درمی‌‌یابید. در این مقاله که به روش تحلیلی-توصیفی و برپایۀ منابع کتابخانه‌‌ای است، تلاش شده‌است که هدف و خواستۀ جوینی در برگزیدن نام کتاب و همچنین هنر نویسنده در انتخاب این نام شاعرانه مشخص شود. صفات شاعرانه و هنرهای بلاغی و زیباشناسی همواره مورد توجّه و دلخواه جوینی بوده‌است که این انتخاب برای مغولان عنوانی مدحی است امّا برای ایرانیان ذمّی و سرشار از نکوهش است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Innovative and Poetic Quality in Tarikh-e Jahangusha

نویسندگان [English]

  • soheil fatahi 1
  • mousa parneian 2
  • gholamreza salemian 2
  • ghodratolah alirezaei 3
1 Ph.D. Graduate in Persian Language and Literature, Razi University
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Razi University
3 Ph.D. Student in Persian Language and Literature, Razi University
چکیده [English]

Tarikh-e Jahangushay-eJuwaynī (The History of the World Conqueror) is one of the most invaluable rhetorical prose works in Persian literature. The author, Ata Malik Juwaynī, has attempted to present a valid historical account throughout the book to give his readers some information about the state of Mongols in the royal court and their tyranny. In alignment with the existing style in that period, the author has deployed a figurative language as well as rhetorical intricacies and illustrative elements to convey his message. The poetic and figurative language has given Juwaynī the opportunity to use idiomatic and multidimensional meanings in his book. A thoughtful choice has been made by Juwaynī in selecting the book tittle.  Furthermore, Persian writing has witnessed enormous change since the past, for instance, the alphabetical letters representing the sounds “P, Ch, Zh, and G” were written by the similar letters representing the sounds “B, J, Z, and K” back then so the reader had to understand actual terms in context. Using descriptive analysis and library resources, this study attempted to determine the artistic purpose behind choosing the book title by Juwaynī. Figurative qualities, rhetorical art, and aesthetics have always been favored by Juwaynī and his book title is seen as a praising entitle by Mongols while Iranians regard it disapproving and full of reproach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tarikh-e Jahangusha
  • Juwaynī
  • Figurative feature
  • Rhetorical Intricacy
1. اسدی، ابونصر.(1354). گرشاسپ‌‌نامه.به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ اوّل. تهران: طهوری.
2. اسلامی ندوشن، محمّدعلی. (1396). جام جهان‌‌بین. چاپ هفتم. تهران: قطره.
3. اشپولر، برتولد.(1368). تاریخ مغول در ایران. ترجمه محمود میرآفتاب. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
4. انوری، حسن؛ احمدی‌‌گیوی، حسن.(1390). دستور زبان فارسی2. چاپ اوّل. تهران: انتشارات فاطمی.
5. جوینی، عطاملک.(1388). تاریخ جهانگشا. تصحیح محمّد قزوینی. تهران: هرمس.
6. حافظ، شمس‌‌الدین محمّد.(1386). گزیدۀ غزلیات حافظ. چاپ اوّل. تهران: بابونه.
7. خاتمی، احمد؛ عرب‌‌اُف، آرزو.(1389). «مغول‌‌ستیزی عطاملک جوینی در تاریخ جهانگشای». مجلۀ تاریخ ایران. دورۀ دوم،  شماره 5/66، صص: 48-27.
8. خاقانی، افضل‌‌الدین.(1316). دیوان اشعار. تصحیح علی عبدالرسولی. چاپ چهارم. تهران: سعادت.
9. خرندزی زیدری نسوی، شهاب‌‌الدّین محمّد.(1389). نفثه‌‌المصدور. چاپ سوم. تهران: انتشارات توس.
10. رجایی، محمّدخلیل.(1392). معالم‌‌البلاغه در علم معانی، بیان و بدیع. چاپ چهاردهم. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
11. رکنی یزدی، محمّدمهدی.(1392). برگزیده کشف‌‌الاسرار و عُده‌‌الابرار میبدی. چاپ یازدهم. تهران: سمت.
12. سارتر، ژان پل.(1348). ادبیّات چیست؟. ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. تهران: زمان.
13. سعدی، مصلح الدین.(1387). بوستان سعدی (سعدی نامه). تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چاپ نهم. تهران: خوارزمی.
14. ــــــــــــــــــــــ .(1389). کلیات سعدی. بر اساس تصحیح محمّدعلی فروغی. چاپ دوم. تهران: منشاء دانش.
15. شمیسا، سیروس.(1381). نگاهی تازه به بدیع. تهران: چاپ چهاردهم. انتشارات فردوس.
16. ــــــــــــــــــ .(1387). سبک‌‌شناسی نثر. چاپ پنجم. تهران: میترا.
17. ــــــــــــــــــ .(1385). بیان. ویرایش سوم. چاپ سوم. تهران: میترا.
18. فرّخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ.(1373). سخن‌‌گستر سیستان. چاپ پنجم. گزیدۀ اشعار فرّخی سیستانی. به کوشش محمّد دبیرسیاقی. تهران: قطره.
19. فردوسی، ابوالقاسم.(1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. 11جلد. چاپ اوّل. تهران: مرکز دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی.
20. فرشیدورد، خسرو.(1387). دربارۀ ادبیّات و نقد ادبی. جلد دوّم. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
21. گریس، ویلیام.(1363). ادبیّات و بازتاب آن. ترجمه: بهروز عزب دفتری. تهران: آگاه.
22. متینی، جلال.(1347). «تحوّل رسم‌‌الخط فارسی از قرن ششم تا قرن سیزدهم هجری». مجلۀ جستارهای ادبی. سال چهارم. دوره سوم. شمارۀ 3. صص: 162ـ135. 
23. محبتی، مهدی.(1380). بدیع نو. چاپ اوّل. تهران: سخن.
24. مولوی، جلال‌‌الدّین محمّد.(1374). دیوان جامع شمس تبریزی. مقدّمه، شرح و تصحیح بدیع‌‌الزمان فروزانفر. تهران: فردوس.
CAPTCHA Image