مقایسه عناصر اجرایی در نقالی و تعزیه‌خوانی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

2 عضو هیأت علمی دانشگاه قم

چکیده

نقالی شاهنامه و تعزیه‌خوانی از هنرهای بومی ایران هستند که از دیرباز تاکنون طرفداران بسیاری داشته‌اند. این دو هنر، عناصر اصلی نمایش را یکجا به روی صحنه می‌برند و گزارشی هنرمندانه و موسیقایی از جدال‌‌های تاریخی - مذهبی و پهلوانی ارائه می‌کنند. جستار حاضر با شیوه توصیفی- مقایسه‌ای، دو هنر نقالی و تعزیه‌خوانی را از دید عناصر اجرایی مورد سنجش قرار می‌دهد. دو هنر مذکور دارای شباهت‌‌هایی همچون: تقسیم دوگانة آواها یعنی: 1. «آواهای مختلف نقال در نمایش» و 2. «تقسیم بازیگران تعزیه به دو دستة مخالف‌خوان‌‌و موافق‌خوان»، «ایجاد جریان موضوعی واحد در زمینة  ستیز حق و باطل و خیر و شر» و‌‌ «همچنین نگاشتن نمایش صحنه در نسخه و طومار» است. از سوی دیگر، تعداد بازیگر، چهرة ظاهری بازیگران، داشتن لباس مخصوص و موسیقی میان‌متن از وجوه افتراق بین دو هنر نقالی و تعزیه است. یافته‌های پژوهش این انگاره را نیز سامان می‌دهد که تعزیه، گونه‌ای منشعب از هنر نقالی است. اما نمایش تعزیه به واسطه جریان یافتن آیین و مذهب در جوهرة آن، در میان مردم بیشتر جلوه یافته و صورت ساخته پرداختة آن، روند رو به رشدی را طی کرده‌است و نسبت به نقالی، نمود شکوهمندتری را در عناصر اجرایی داشته‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparison of Elements in Performing Naqqali (Iranian Dramatic Storytelling) and Ta’zieh (Shi’ites Passion play/ Condolence Theater)

نویسندگان [English]

  • Samaneh Kiani Bidgoli 1
  • Aqdas Fatehi 2
1 Persian Literature Student, M. A. Faculty of Literature and Humanities, Department Of Persian Literature, Qom University,Qom,Iran
2 qom
چکیده [English]

Naqqali of Shah-nameh (Persian: “Book of Kings”, celebrated work of the epic poet Ferdowsi) and Ta’zieh Khani (which signifies Ta’zieh Drama/ A Ta’zieh production) are considered to be as indigenous arts of Iran which have been widely popular ever since the ancient times. These two kinds of art bring the main elements of a play to the stage all at once and render an artistic and musical report of the historical, religious and heroic battles. The present study is conducted in a descriptive-comparative manner, evaluating the arts of Naqqali & Ta’zieh in terms of performing elements. The two aforementioned arts have similarities such as the dual division of voices, i.e. 1. The various voices of Naqqal (reciter/storyteller) through the drama and 2. division of the actors of Ta'zieh into protagonists & antagonists, generating a unified thematic current regarding the clash of Right & Wrong and Good & Evil, and also scripting the scenes in manuscripts & scrolls. On the other hand, the number of actors, their appearance, wearing special outfits, and Incidental music are considered to be the differences of the two arts. Findings of the study also indicates that Ta’zieh is derived from Naqqali.Ta’zieh Drama, however, has grown in popularity through the flow of religion in its essence, and its final outcome has been improving steadily, and has got a more magnificent display regarding the performing elements compared to Naqqali.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naqqali
  • Ta’zieh
  • Performing Elements
  • Play
  • Drama
1. آیدنلو، سجاد.(1388). «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران». پژوهش‌های ادب عرفانی. شماره 12. صص: 64- 35.
2. ــــــــــــــــ .(1390). «ویژگی‌های روایات و طومارهای نقالی». شعر پژوهی. شماره 7. صص: 28- 1.
3. اتابکی، پرویز.(1380). فرهنگ جامع کاربردی فرزان. جلد چهارم. تهران: بی‌نا.
4. اسماعیلی، حسین.(1370). «درآمدی بر نمون شناسی تعزیه». ایران نامه. شماره 34. صص: 253- 223.
5. بلوکباشی، علی.(1382). «تأملی بر کارکردهای روان ـ اجتماعی تعزیه‌خوانی». اطلاعات، 10 اسفند 1382. 1. ص 6.
6. بهروزی، الهام.( 1396). «شاهنامه با موسیقی رنگ و لعاب دیگری دارد». بامداد 24. مصاحبه با بامداد جنوب. 22 خرداد.
7. بویس، مری و فارمر، هنری جورج.(1368). دو گفتار در بارة خنیاگری و موسیقی ایران. ترجمه بهزاد باشی. چاپ اول. تهران: آگاه.
8. بیضایی، بهرام.(1344). نمایش در ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
9. وجدانی، مهدی. (1396). وبسایت تخصصی. آخرین بازنگری 1396
<http://www.persianpersia.com/art  and  culture>
10. تفضّلی، احمد.(1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ اول. تهران: سخن.
11. تقوی، لیلا.(1396). «هنرهای نمایشی؛ قراردادهای ویژة رنگ در نمایش­آیینی تعزیه». رشد آموزش هنر. شماره 48. صص: 69- 64.
12. جعفری (قنواتی)، محمد.(1387). «تئاتر گوشه‌هایی از هنر نقالی». هنر. شماره 77. صص: 127-107.
13. چلکوسکی، پیتر.(1370). «هنگامی که نه زمان زمان است و نه مکان مکان» (تعزیه امام حسین). ایران نامه. شماره 34. صص:222- 212.
14. حاجی ملاعلی، علی (محمّدرضا).(1390). «از بداهه‌پردازی تا اجرا». نامه، هنرهای نمایشی و موسیقی.شماره 2. صص: 38- 21.
15. حسینی مهر، ناصر.(1389 و 1390). «تماشاگر تئاتر کیست». نمایش. شماره 39. صص: 121 – 118.
16. خاکی، رضا.(1370). «تعزیه‌ها و تعزیه نامه‌ها». ایران نامه. شماره 34. صص: 263 ـ 254.
17. خاکی، محمّدرضا.(1378). «بداهه‌سازی در تئاتر». هنر. شماره 42. صص: 71- 66.
18. خوشبین، مهران.(2012). مکتوب. وبلاگ شخصی.آخرین بازنگری
 20 /6/ 2012>15<http://shekspir.blogfa.com/post/
19. ذوقی، مریم. (1392). مکتوب. وبلاگ تخصصی. (آخرین بازنگری 30 خرداد 1392).
 >6<http://silvertheatr.blogfa.com/post/
20. رازی، فریده. (1390). نقالی و روحوضی. چاپ اول. ‌تهران: مرکز.
21. راشد محصّل، محمّدرضا.(1391). «سنّت قصه‌پردازی و موقعیت گوسان‌ها در نقل روایات پهلوانی». پژوهشنامه ادب حماسی. شماره 14. صص: 22-9.
22. راشد محصل، محمّدتقی.(1367). «دربارة حماسة زریر». فرهنگ. کتاب دوم و سوم. صص: 494- 475.
23. رجب‌زاده طهماسبی، علی و سقطچی، امین.(1393). «شیوه اجرایی در مستند تلویزیونی ویژگی‌ها و قابلیت‌های آن». رادیو و تلویزیون. شماره 25. صص: 58- 33.
24. رستگار فسایی، منصور.(1380). انواع نثر فارسی. چاپ اول. تهران: سمت.
25. رنجبر، مهدی. (1390). «جستاری بر عناصر دیداری و شنیداری در نمایش تعزیه». روابط عمومی  سازمان تبلیغات اسلامی. صص: 8- 1.
26. رهبرنیا، زهرا ­و داوری، روشنک.(1396). «بررسی تعزیه و هنر اجرا، پرفورمنس آرت با تأکید بر تعامل با مخاطب». باغ نظر. شماره 49. صص: 30- 19.
27. زرشناس، زهره.(1384). میراث ادبی روایی در ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
28. زندی، میثم.(1388). چیدمان صحنه ­با رویکردی بر نظریه‌های میرهولد، بروک، گروتفسکی. چاپ اول. تهران: پژوهشگران دانشگاهی.
29. سراجی، محسن.(1386). «نقال بازیگر هزار نقش و تماشاگر هنرمند». نمایش. شماره 93 و 94. صص: 67- 66.
30. سرسنگی، مجید.(1392). محیط تئاتری و رابطه بازیگر و تماشاگر در نمایش دینی. تهران: افراز.
31. شهریاری، خسرو.(1365). کتاب نمایش‌ـ فرهنگ واژه‌ها اصطلاح‌ها سبک‌ها و جریان‌های نمایشی. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
32. شهیدی، عنایت‌الله.(1380). پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی از آغاز  تا پایان دوره قاجار در تهران.چاپ اول. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
33. ـــــــــــــــــــــ .(1378). «نسخه‌های تعزیه، اسنادی مهم نسخه‌های تألیفی ­و تلفیقی و نگاهی به کتاب مجالس تعزیه». تئاتر. شماره 20 و 21. صص: 86 – 35.
34. صادقی­اصفهانی، لیلا.(1387). «گفتمان دلالی سکوت از دیدگاه زبان شناسی ­تقاطع سکوت در تعامل اجتماعی و سکوت روایی». پژوهش‌های زبان شناسی تطبیقی. شماره 1. صص: 183- 163.
35. صالحی‌راد، حسن.(1380). مجالس تعزیه. جلد اول. تهران: سروش.
36. طالبیان، حامد.(1389). «عناصر اجرایی هنر نمایش». رشد آموزش هنر. شماره 23. صص:50-48.
37. طاووسی، محمود، عزیزی، محمود، لزگی حبیب الله و ناصربخت، محمدحسین.  (1386). «شعر کهن پارسی در مجالس تعزیه». دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان). شماره 49. صص: 18- 1.
38. علیاری، فریدون.(1395).طراحی صحنه از تفکر تا اجرا. چاپ چهارم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
39. عمان سامانی، میرزا نوراله چهارمحالی اصفهانی. (بی‌تا). گنجینه‌الاسرار. به کوشش آزاده لاری. بی‌جا: بی‌نا.
40. عناصری، جابر.(1366). نمایش و نیایش در ایران. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.
41. فاتحی، اقدس.(1395). نبشته من این نامه پهلوی؛ بررسی و تحلیل شخصیّت‌های برجسته اساطیری ایران باستان بر پایة متن‌های ادبیات اوستایی، فارسی میانه (پهلوی)‌ و شاهنامه فردوسی. چاپ اول. تهران: فارسیران.
42. ــــــــــــــــــ.(1396). «علل دگردیسی ریشه­های اساطیری شخصیّت سودابه در داستان سیاوش شاهنامه». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی. شماره 48. صص: 242- 197.
43. قائمی، فرزاد.(1395). «بررسی سنت‌های قصه‌خوانی - نقالی و ساختار روایی دایره‌ای در حماسه‌های شفاهی بنیاد». کهن‌نامه ادب پارسی. شماره 4. صص: 132- 101.
44. کریمی علویجه، امیر حسین.(1391). مکتوب. وبلاگ شخصی. آخرین بازنگری 3 خرداد
 1391.>3000.blogfa.com/post/17<http://salam
45. گردآفرید.(1382). «بخش اجتماعی، نام‌آوران عرصه نقالی، شاهنامه‌خوانی، پرده‌خوانی». فردوسی. شماره 7. صص: 15- 14.
46. حجازی مهر، مسعود.(1383). «گفتگو با بازیگران ملغمه شیرینی از تئاتر و تعزیه». هفت. شماره 12. صص: 77- 76.
47. گلشن، گلناز. (1394). «جایگاه لباس در پیشبرد کنش دراماتیک در تئاتر قرن بیستم با نگرشی بر آثار کارگردانان مطرح این سده». تئاتر. شماره 61. صص: 92- 71.
48. ماهیارنوابی، یحیی.(1387). یادگار زریران؛ متن پهلوی با آوانوشت، ترجمه فارسی، فهرست واژه‌ها و یادداشت‌ها. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
49. مجللی، اسماعیل.(1392). «آیین و نمایش‌های آیینی وسنّتی». حوزه هنری استان مرکزی. صص: 2-1.
50. مجیدی خامنه، فریده.(1380). «تعزیه و تعزیه‌خوانی در ایران». گلستان قرآن. شماره 63. صص: 41- 37.
51. مختاباد، عبدالحسین.(1395). «موسیقی دستگاهی، بستری مناسب برای شکل گیری تعزیة ایرانی». فصلنامة علمی- پژوهشی تئاتر. شماره 65. صص: 130-114.
52. ملک مطیعی، کتایون.(1378). «پژوهش در قلمرو موسیقی تعزیه». هنر. شماره 42. صص:189 -169.
53. موسوی،‌ سید هاشم، رفیعی مقدم،هما، کاسانی، عباسی، هوشنگ، طالقانی، محمود و نژادبخش، اصغر.(1386). نمایش‌ها و بازی‌های سنتی گیلان. چاپ اول. رشت: فرهنگ ایلیا.
54. تاریخچه، سیر پیدایش، تحول و تطور صحنه پردازی در دوره مختلف تئاتر. (1394). آخرین بازنگری 16 تیر 1394. http://ir.ecieco.org/news-6218.aspx
55. میرصادقی، میمنت.(1385). واژه‌نامة هنر شاعری؛ فرهنگ­ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن. چاپ سوم. تهران: کتاب مهناز.
56. نجم، سهیلا.(1390). هنر نقالی در ایران. چاپ اول. تهران: نشر آثار هنری­متن.
57. نصری اشرفی، جهانگیر.(1381). ققنوس؛ پیشخوانی‌ها، نوحه‌ها، گوشه‌ها و مرثیه‌ها در تعزیه نواحی ایران. چاپ اول. تهران: سوره مهر.
58. ــــــــــــــــــــــــــــــــ .(1385).گوسان پارسی؛ بررسی نقل‌های موسیقایی ایران. چاپ اول. تهران: سوره مهر.
59. هاشم‌پور، نرگس.(1392). «استتیک پرفورمنس در تعزیه و تماشاگران زن». کیمیای هنر. شماره 9. صص: 26- 19.
60. همایونی، صادق.(1380). تعزیه در ایران. چاپ دوم. شیراز: نوید شیراز.
61. ـــــــــــــــــــ .(بی‌تا). تعزیه و تعزیه خوانی. بی‌جا: جشن هنر.
62. ــــــــــــــــــ .(1391). گفتارها و گفتگوهایی درباره تعزیه. چاپ اول. شیراز: نوید شیراز.
63. یاسمی، رشید.(1352). ادبیات معاصر. چاپ دوم. تهران: ابن‌سینا.
64. یگانه، فرح.(1387). «تعزیه به مثابه رویداد تئاتری».ترجمۀ رضا پرچی‌زاده. تئاتر. شماره 41. صص: 187- 176.
 
Jamasp Asana, D.J.M. (1996). The Pahlavi Texts. Vols 1 and 2. with an introduction by Bahram Gore Anklesaria and a preface by M. Nawabi. Tehran: Iranian Culture Foundation
CAPTCHA Image