شیوه های تأکید در قصاید ناصرخسرو

نوع مقاله : دستوری-بلاغی

نویسنده

استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اراک، اراک، ایران

10.22091/jls.2024.10673.1598

چکیده

هر شاعری بر موضوعات و مفاهیم خاصی تأکید می کند . ناصرخسرو قبادیانی از نخستین شاعران زبان فارسی است که شعر را محمل تبلیغ و تبیین عقاید مذهبی و سیاسی خود کرده است. تأکید، موضوعی است که دو سویه دستوری و بلاغی دارد و در دو بخش تأکید عام و خاص مطرح می شود. در این مقاله با روش استقرا، هر دو بخش شیوه‌‌های تأکید در شعر ناصرخسرو استخراج، دسته‌‌بندی، توصیف و تحلیل شده است. تأکید عام در قصاید او شاملِ تکرارِ عین لفظ، ترادف، وصف عطف، وصل، مبالغه، تضاد و قصر است. همچنین تأکید خاص شامل شیوه‌‌های تأکید اسم، ضمیر، صفت، قید، فعل و جمله است. هدف عمده تأکیدهای او تبیین و برجسته کردن موضوع‌‌ها و مفهوم‌‌هایی است که در نظر او حقیقت شمرده می‌‌شود و با استفاده از آن شیوه‌‌ها می‌‌خواهد زمینه اقناع و پذیرش مخاطب را فراهم کند. به لحاظ بسامد تأکید از طریق تکرار، جناس و تصدیر در میان آرایه‌‌های بدیعی بیشتر دیده می‌‌شود. در تأکید خاص، تأکید فعل و جمله در شعر او جایگاه خاصی دارد. این بررسی گویای آن است که ناصرخسرو در بیشتر موارد چند شیوه تأکید را همزمان به کار می‌‌گیرد و این موضوع تسلط بی‌‌نظیر او را بر فنون شاعری، شیوه-های مناظره، وعظ و تبلیغ نشان می‌‌دهد. همنشینی شیوه‌‌ها بر شدت و حدت تأکیدهای او افزوده و باعث انسجام در سخن او شده است. ضمن آن که فکر او نیز منسجم و مشخص است و چند موضوع محوری را که در نظر او بیشتر اهمیت دارد، با شیوه‌‌های متنوع تکرار و تأکید می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Emphasis in Naserkhosrows verses

نویسنده [English]

  • Hasan Heydari
Professor of the Department of Persian Language and Literature, Arak University, Arak, Iran
چکیده [English]

Each poet may emphasize certain topics and concepts. Naser Khosrow Qobadiani is one of the first poets of Persian language who used his poetry to promote and explain his religious and political beliefs. Therefore, there is a special intensity in his expression, which he realised through the use of emphasis. Emphasis is a subject that has two grammatical and rhetorical aspects, and it is presented in two parts: general and specific. In this article, the methods of emphasis in Naser Khosrow's poetry have been extracted, categorized, described and analyzed by the induction method of both parts. The general emphasis in his poems includes repetition of the same word, synonyms, descriptions, inflections, connections, exaggerations, contrasts, and brevity. Also, special emphasis includes methods of emphasizing nouns, pronouns, adjectives, adverbs, verbs, and sentences. The main purpose of his emphasis is to explain and highlight the issues and concepts that are considered true in his opinion, and by using those methods, he wants to provide the basis for persuasion and acceptance of the audience. In terms of the frequency, emphasis through repetition, especially with puns and foregrounding, is more frequent and also more creative. In the special emphasis, the emphasis of the verb and sentence has a special place in his poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naser Khosrow
  • grammar
  • Rhetoric
  • Emphasis
  1. اخلاقی، فریار. (1386). «بایستن، شدن و توانستن: سه فعل وجهی در فارسی امروز». دستور (ویژه‌نامة فرهنگستان). شمارة 3. صص: 132-82.
  2. آقابابایی خوزانی، زهرا؛ کوهستانی ریزی، امیرحسین. (1397). «بررسی انواع شیوه‌های تأکید بلاغی در قصاید ناصرخسرو با نگاهی به خردگرایی و اندیشه‌های مذهبی شاعر». متن‌شناسی ادب فارسی. سال 10. شمارة 1. پیاپی 37. صص: 105-81.
  3. آل‌بویه لنگرودی، عبدالعلی؛ شیخی‌قلات، سریه. (1395). «کارکرد نشانه‌های تأکید در زبان عربی معاصر و معادل‌یابی آن در زبان فارسی». پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی. سال 6. شمارة 14. صص: 41-13.
  4. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر. (1416ه.ق). المطوّل. الطبعه الرابعه. قم: منشورات مکتبه الداوری.
  5. جیگاره، مینا؛ نظربیگی، شرمین. (1396). «برابرهای تأکیدی در زبان عربی و فارسی». مجله زبان و ادبیات عربی. شمارة 16. صص: 59-87.
  6. راسخ مهند، محمّد. ( 1384). «بررسی انواع تأکید در زبان فارسی». زبان و زبان شناسی. دورة 1. شمارة 1. صص: 19-5.
  7. راسخ مهند، محمّد. (1385). «ارتباط قلب نحوی و تأکید در زبان فارسی». دستور (ویژه‌نامة فرهنگستان). شمارة 2. صص: 33-20.
  8. رفیعی، داود. (1396). روش‌های تأکید کلمه در زبان فارسی. علوم ادبی. سال 7 . شمارة 12. صص: 164-147.
  9. شمیسا، سیروس. (1368). نگاهی تازه به بدیع. چاپ اول. تهران: فردوس.
  10. شمیسا، سیروس. (1386). معانی. چاپ نخست از ویرایش دوم. تهران: میترا.
  11. فرشیدورد، خسرو. (1363). درباره ادبیات و نقد ادبی. جلد دوم. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
  12. فرشیدورد، خسرو. (1378). جمله و تحول آن در زبان فارسی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
  13. فرمهینی فراهانی، الهام؛ حیدری، حسن و علی صباغی. (1400). «شیوه‌ها و شگردهای تأکید در شاهنامه با تمرکز بر داستان کاموس کشانی». فنون ادبی. سال 13. شمارة 1. پیاپی 34. صص: 24-1.
  14. کاردگر، یحیی. (1396). فن بدیع در زبان فارسی. تهران: صدای معاصر.
  15. کزازی، میرجلال‌الدین. (1373). معانی. چاپ سوم. تهران: کتاب ماد.
  16. کزازی، میرجلال‌الدین. (1374). بدیع. چاپ سوم. تهران: کتاب ماد.
  17. محمّدی، فرهاد. (1397). «مفهوم بلاغی تأکید و تشخص در ترکیبات آثار سعدی». کهن‌نامه ادب پارسی. سال 9. شمارة 2. صص: 134-119.
  18. معصومی، امیرصالح؛ خاقانی اصفهانی، محمّد. (1395). «تأکید مجاز و پیوند آن با ابهام متن». فنون ادبی. سال 8. شمارة 1. صص: 26-15.
  19. معین، محمّد. (1375). فرهنگ فارسی. چاپ نهم. تهران: امیرکبیر.
  20. ناصرخسرو قبادیانی. (1365). دیوان ناصرخسرو. به تصحیح مجتبی مینوی – مهدی محقق. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
  21. وحیدیان کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. چاپ اول. تهران: دوستان.
  22. همایی، جلال‌الدین. (1377). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ پانزدهم. تهران: مؤسسه نشر هما.
CAPTCHA Image