ابن عربی و استعاره؛ بررسی روش‌شناسی ابن عربی در تبیین عالمِ صغیر با تأکید بر نظریۀ استعارۀ جرجانی

نوع مقاله : بلاغی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عرفانی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

4 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

10.22091/jls.2024.10460.1588

چکیده

یکی از موضوعات مهم در حوزة عرفان و تصوف اسلامی، مسألة عالم صغیر و عالم کبیر است. این موضوع یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مورد بحث در عرفان ابن‌عربی را تشکیل می‌دهد و نقشی حیاتی در عرفان او و پیروانش دارد. از آنجایی که نوشته‌های شیخ اکبر مبتنی بر نوع ویژه‌ای از زبان‌شناسی است که شاید در بیان هیچ‌کدام از عرفا به کار گرفته نشده ‌باشد، توصیف و تبیین‌ پژوهشگر عرفانِ او نیز باید مسایل مربوط به زبان و متعلقات آن را به‌عنوان یک فرض پیشینی در نظر داشته‌ باشد. بررسی کتاب التدبیرات الهیه ابن‌عربی نشان می‌دهد که او در تبیینِ چگونگیِ تطبیقِ جهان کبیر و صغیر بر یکدیگر، از استعاره کمک می‌گیرد. ابن عربی در ابتدای کتاب، تعریفی از استعاره ارائه کرده که دقیقاً مطابق با تعریف نظریه‌پرداز استعاره در بلاغت اسلامی،‌ یعنی شیخ عبدالقاهر جرجانی است. عنصر حیاتی در این تعریفِ همانند از استعاره را باید در «جامع» جستجو کرد که متضمن شکل‌گیری و ماندگاری استعاره است. پس از مقایسه تعریف ابن عربی و جرجانی از استعاره و بررسی نمونه‌هایی از تطبیقات عالم کبیر و صغیر این نتیجه به دست آمده است که شیخین نه تنها در تعریف استعاره و تأکید بر مسألة أخصِّ صفاتِ مشبه‌به در شکل‌گیری استعاره اتفاق نظر دارند، بلکه ابن عربی این نظریه را در بعد عملی و در ساحتی هستی‌شناختی نیز به کار گرفته و از آن نتایج مطلوبی به دست آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ibn Arabi and Metaphor; Ibn Arabi's Methodology in Explaining the Microcosm with an Emphasis on Jurjani's Theory of Metaphor

نویسندگان [English]

  • Masoud Eskandari 1
  • Siavash Haghjoo 2
  • farzad baloo 3
  • aliakbar bagherikhalili 4
1 Ph.D. student of Mystical Language and Literature, Mazandaran University, Mazandaran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Mazandaran University, Mazandaran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Mazandaran University, Mazandaran, Iran
4 Professor of Department of Persian Language and Literature, Mazandaran University, Mazandaran, Iran.
چکیده [English]

One of the most important issues in the field of Islamic mysticism and Sufism is Microcosm and the Macrocosm. It is discussed in Ibn Arabi's mysticism and plays a vital role in his mysticism and his followers. Since his writings are based on a special type of linguistics that may not have been used in the expression of any of the mystics, the description and explanation of the researcher of his mysticism should also consider the issues related to language and its belongings as a prior assumption. Examining Ibn-Arabi's Al-Tadbirat Elahiya shows that he uses metaphor to explain how the Macrocosm and Microcosm are matched. At the beginning of the book, Ibn Arabi presented a definition of metaphor that is exactly in accordance with the definition in the Islamic rhetoric, that is, in Sheikh Abdul Qahir Jarjani’s. The vital element in this similar definition of metaphor should be sought in "point of resemblance" which implies the formation and permanence of metaphor. After comparing Ibn Arabi's and Jurjani's definitions of metaphor and examining some examples of metaphors from the Microcosm and the Macrocosm, the conclusion was reached that two authors agreed both on presenting the definition of metaphor, and on the most important characteristic in the vehicle in the formation of the metaphor. Furthermore, Ibn Arabi applied this theory practically andontologicalyl, and obtained favorable results from it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metaphor
  • Abdul Qahir Jarjani
  • Ibn Arabi
  • Microcosm
  • Macrocosm
  1. قرآن کریم. (1391). ترجمه مهدی الهی قمشه‌‌ای. چاپ دوم. قم: خاتم الانبیا
  2. ابن‌‌سینا، حسین بن عبدالله. (1316). الاشارات و التنبیهات. ترجمۀ سید نصرالله تقوی. تهران: چاپخانۀ مجلس.
  3. ابن‌‌عربی، ابی بکر محمّد بن علی. ( 1399). عنقاء مغرب فی ختم الاولیاء و شمس المغرب. ترجمۀ امیرحسین اللهیاری. تهران: مولی.
  4. ابن‌‌عربی، ابی بکر محمّد بن علی. (2003). التدبیرات الالهیه فی اصلاح المملکه الانسانیه. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  5. ابودیب، کمال. (1363). «طبقه‌‌بندی استعارۀ جرجانی». ترجمۀ علی محمّد حق‌‌شناس. مجلۀ عارف. شماره 1. صص: 76-37. -
  6. ابوزید، نصرحامد (1391). رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن. ترجمۀ احسان موسوی خلخالی. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
  7. ابوزید، نصرحامد. (1983). فلسفه التأویل. بیروت: دار الوحده للطباعه و النشر. 
  8. اخوان‌‌الصفا و خلّان الوفا. (بی‌‌تا). مجموعه رسائل. جلد 2. بیروت: دارالصادر.
  9. اسکندری، مسعود. (1392). «بررسی نظریۀ استعاره و دگردیسی آن در مکتب جرجانی». پایان‌‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی سیاوش حق‌‌جو. مازندران: دانشگاه مازندران. 
  10. الجیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم. (1340ق). الانسان الکامل فی معرفه الاواخر و الاوائل. مصر: بی نام.
  11. آملی، سیدحیدر. (1380). تفسیر محیط الأعظم. حققه و قدّم له و علّق علیه السید محسن الموسوی التبریزی. قم: نور علی نور.
  12. جرجانی، عبدالقاهر. (1389). اسرارالبلاغه. ترجمۀ جلیل تجلیل. چاپ پنجم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  13. جرجانی، عبدالقاهر. (1991). اسرارالبلاغه. تعلیق محمود محمّد شاکر. قاهره: مکتبه الخانجی.
  14. جمالزاده، عبدالرضا. (1383). «عالم صغیر و عالم کبیر». فصلنامه دین و سیاست. شمارۀ 2. صص: 24-9.
  15. جمعی از نویسندگان. (1390). استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. گردآوری آنتینو بارسلونا. ترجمة فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی. اصفهان: نقش جهان مهر.
  16. جمعی از نویسندگان. (1390). نظریۀ معاصر استعاره؛ با مقالاتی از امبرتو اکو، مایکل ردی، جورج لیکاف و... . گروه مترجمان. به کوشش فرهاد ساسانی. تهران: سوره‌ مهر.
  17. حیدری، فاطمه. (1390). «عالم صغیر و عالم کبیر در آثار منثور ناصرخسرو». گوهر گویا. سال پنجم. شمارۀ چهارم. صص: 144-119.
  18. رازی، نجم‌‌الدین ابوبکر. (1387). مرصادالعباد. چاپ 13. به اهتمام محمّدامین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
  19. زینر، رابرت چارلز. (1392). زروان یا معمای زرتشتی‌‌گری. چاپ سوم. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
  20. ستاری، جلال. (1386). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. چاپ سوم. تهران: مرکز.
  21. سجادی، سیدجعفر. (1389). فرهنگ اصطلاحات عرفانی. چاپ نهم. تهران: طهوری.
  22. سهروردی، شهاب‌‌الدین یحیی. (1372). مجموعۀ مصنفات. جلد 3. تصحیح و مقدمۀ سید حسین نصر. چاپ دوم. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
  23. شبستری، شیخ محمود. (1386) .گلشن راز. چاپ دوم. با مقدمه و تصحیح صمد موحد. تهران: طهوری.
  24. ضیف، شوقی. (1383). تاریخ و تطور علوم بلاغت. ترجمۀ محمّدرضا ترکی. تهران: سمت.
  25. فرحناکی مقدم، مهدی؛ قدرت‌‌اللهی، احسان و محمّدرضا بلانیان. (1401). «نظریه عالم کبیر و عالم صغیر در مکتب ابن عربی». عرفان اسلامی. سال هجدهم. شمارۀ هفتاد و یکم. صص: 98- 77.
  26. فروغی، محمّدعلی. (1390). سیر حکمت در اروپا. چاپ هفتم. تهران: زوّار.
  27. قدرت‌‌اللهی احسان؛ فرحناکی مقدم، مهدی. (1390). «تناظر عالم صغیر و عالم کبیر از نگاه حکیم افضل‌‌الدین کاشانی». اندیشه دینی شیراز. پیاپی 40. صص: 50- 29.
  28. کرمر، جوئل. (1379). فلسفه در عصر رنسانس اسلامی؛ ابوسلیمان سجستانی و مجلس او. ترجمۀ محمّدسعید حنایی کاشانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 
  29. ماسینیون، لویی. (1976). «الانسان الکامل فی الاسلام و أصالته النشوریه». در عبدالرحمان بدوی (مؤلف) الانسان الکامل فی الاسلام. الطبعه الثانیه. کویت: وکاله المطبوعات.
  30. نسفی، عزیزالدین. (1371). الانسان الکامل .تصحیح و مقدمه فرانسوی از ماریژان موله. چاپ دوم. تهران: طهوری.
  31. نصر، سیدحسین. (1377). نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت. چاپ چهارم. تهران: خوارزمی.
  32. نصر، سیدحسین. (1385). معرفت و معنویت. چاپ سوم. ترجمۀ دکتر انشاءالله رحمتی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
CAPTCHA Image