بررسی آشنایی‌زدایی در ساخت و کاربرد واژگان در اشعار خاقانی

نوع مقاله : دستوری-بلاغی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

4 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

10.22091/jls.2024.10458.1587

چکیده

یکی از مباحث مطرح در فرمالیسم، آشنایی‌زدایی است. در این روش، شاعر با تکیه بر اصل غرابت و تازگی زبان، شگردها و فنونی را به‌کار می‌برد که در نهایت موجب بیگانه ‌شدن متن در چشم مخاطبان می‌گردد. هنجارگریزی از روش‌های اصلی و مؤثر این شیوه است. لیچ انواع آشنایی‌زدایی را به هشت دستۀ آوایی، معنایی، نحوی، واژگانی، سبکی، گویشی، نوشتاری و باستانی تقسیم کرده است. در شعر فارسی، خاقانی شروانی از شاعران هنجارگریزی است که با تکیه بر ذوق سرشار و خلاقیت هنری در اشعار خود ویژگی‌هایی را به‌کار برده که سبک شعر‌ی‌اش را از دیگر شاعران متمایز ساخته است. بخش زیادی از آشنایی‌زدایی‌های موجود در اشعار او مربوط به ساخت و کاربرد واژگان است. این مقاله با هدف بررسی ساخت واژگان و کاربرد انواع آشنایی‌زدایی در واژگان شعر خاقانی تدوین شده است. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با محوریت قراردادن دیوان اشعار او به بررسی این پژوهش پرداخته‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که بخش عظیمی از برجستگی‌ها و دشواری‌های شعر خاقانی، ناشی از کاربرد انواع آشنایی‌زدایی‌ در حیطۀ واژگان است. خاقانی پیوسته با آفرینش واژگان و ترکیبات جدید و نیز با استفاده از کلمات نامأنوس زبان ترکی و دیگر زبان‌ها، واژگان مربوط به ادیان و علوم مختلف، تعابیر عامیانه و نیز استفاده از اشکال غیر رایج واژگان توانسته است، تازه‌ترین تصاویر شعری را ارائه دهد و بر تازگی زبان خود بیفزاید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Defamiliarization in the Construction and Use of Vocabulary in Khaghani’s Poetry

نویسندگان [English]

  • Majid Sepahvand 1
  • Ali Heidary 2
  • Mohammadreza hasani jalilian 3
  • Tahereh sadeghi tahsili 4
1 Ph.D. student of Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Lorestan, Iran
2 Professor of Persian Language and Literature Department, Lorestan University, Lorestan, Iran
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Lorestan, Iran.
4 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Lorestan, Iran
چکیده [English]

One of the prominent concepts in formalism is “defamiliarization”. In this method, the poet, relying on the principle of strangeness and freshness of language, employs techniques that ultimately alienate the text from the audience. Deviation from norms is one of the main and effective methods of this approach. Leech categorizes defamiliarization into eight types: phonetic, semantic, syntactic, lexical, stylistic, dialectal, orthographic, and archaic. In Persian poetry, Khaghani Shervani is a norm-breaking poet who, relying on his abundant wit and artistic creativity, has used features in his poems that distinguish his poetic style from other poets. A large part of the defamiliarization in his poems is related to the structure and use of vocabulary. This article is written to investigate the structure of vocabulary and the use of different types of defamiliarization in Khaghani's poetry. We have used the descriptive-analytical method and focused on his collection of poems. We have concluded that a large part of the prominence and complexity of Khaghani's poetry is due to the use of various types of defamiliarization in the field of vocabulary. Khaghani has constantly been able to present the freshest poetic images and add to the freshness of his language by creating new words and phrases, using unfamiliar words from the Turkish language and other languages, words related to different religions and sciences, colloquial expressions, and using non-standard forms of words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Defamiliarization
  • Leech
  • Khaghani's poems
  • Formalism
  • Vocabulary
  1. احمدی، بابک. (1380). حقیقت و زیبایی. تهران: مرکز.
  2. اردلان جوان، سیدعلی. (1374). تصویرهای زیبا در اشعار خاقانی. تهران: پاژنگ.
  3. اردلان جوان، سیدعلی. (1377). تجلی شاعرانۀ اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی. چاپ دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
  4. اصغری بایقوت، یوسف. (1398). «ترک سن ‌‌سن‌‌گوی من؛ بازتاب زبان و فرهنگ ترکی در دیوان خاقانی شروانی». نشریۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز. شمارة 10. صص: 21-1.
  5. انوشه، حسن. (1376). فرهنگ‌نامۀ ادبی پارسی. جلد 2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  6. پورنامداریان، تقی. (1374). رمز و داستان‌های رمزی. تهران: علمی و فرهنگی.
  7. خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل. (1391). دیوان. ‌‌تصحیح و تعلیق علی عبدالرسولی. [بی‌جا].
  8. دشتی، علی. (1381). خاقانی شاعری دیرآشنا. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
  9. دهخدا، علی‌‌اکبر. (1377). لغت‌‌نامه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  10. رازی، شمس قیس. (1373). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به ‌کوشش سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
  11. روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمّد. (1388). «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی‌‌کدکنی». پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی (گوهر گویا). شمارة 16. صص: 90-63.
  12. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). دیدار با کعبۀ جان (دربارۀ زندگی، آثار و اندیشۀ خاقانی). چاپ دوم. تهران: سخن.
  13. سارتر، ژان پل. (1363). ادبیات چیست. ترجمه ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. تهران: کتاب زمان.
  14. سجادی، سید ضیاءالدین. (1393). دیوان خاقانی شروانی. چاپ یازدهم. تهران: زوار.
  15. سنگری، محمّدرضا. (1381). «هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر». مجلۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی. شمارة 64. صص: 4-9. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1373). صور خیال در شعر فارسی. تهران: هما.
  16. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1382). ادبیات فارسی از عـصر جـامی تـا روزگـار مـا. ترجمه حجت‌الله اصیل. چاپ دوم. تهران: نی.
  17. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1391 الف). موسیقی شعر. چاپ چهارم. تهران: آگاه.
  18. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1391 ب). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
  19. صفا، ذبیح‌الله. (1366). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 2. تهران: فردوس.
  20. صفوی، کورش. (1373). از زبان‌شناسی به ادبیات. جلد 2. چاپ سوم. تهران: سورۀ مهر.
  21. علوی‌‌مقدم، مهیار. (1377). نظریه‌‌های نقد ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختارگرایی) با گذری بر کاربرد این نظریه‌‌ها در زبان و ادبیات فارسی. تهران: سمت.
  22. علیزاده، جمشید. (1378). ساغری در میان سنگستان (زندگی، اندیشه و شعر خاقانی). تهران: مرکز.
  23. فروزانفر. (1369). سخن و سخنوران. چاپ چهارم. تهران: خوارزمی.
  24. کزازی، میرجلا‌ل‌الدین. (1376). رخسار صبح. چاپ چهارم. تهران: مرکز.
  25. کزازی، میرجلا‌ل‌الدین. (1392). گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. چاپ هشتم. تهران: مرکز.
  26. محبتی، مهدی. (1380). بدیع نو. تهران: سخن.
  27. معدن‌کن، معصومه. (1378). نگاهی به دنیای خاقانی. جلد 3. تهران: نشر دانشگاهی.
  28. مینورسکی، ولادیمیر. (بی‌تا). خاقانی و آندرونیکوس کومنه‌نوس. ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب. [بی‌جا].
  29. نیمایوشیج. (1375). دربارۀ شعر و شاعری. تهران: دفترهای زمانه.
CAPTCHA Image