تحلیل و بررسی صامت‌های میانجی در زبان فارسی با رویکرد زبان‌شناختی و تاریخی

نوع مقاله : دستوری

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22091/jls.2024.10260.1571

چکیده

زبان به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی، نظام بسیار پیچیده و گسترده‌ای است که از طرح‌ها و الگوهای خاصی پیروی می‌کند تا در محور زنجیری یا همنشینی، با ترکیب واج‌ها و خلق واحدهای زبانی بزرگتر، بتواند ایجاد ارتباط را در بین گویشوران ممکن سازد. یکی از مهمترین الگوهای حاکم بر همنشینی واج‌ها، حضور واج‌های میانجی، هنگام ترکیبِ ‌تکواژها با یکدیگر است. نظر به این که موقع ترکیبِ تکواژها، در جایگاه‌های مختلف، واج‌های میانجی خاصی ظاهر می‌شود، این پرسش پیش می‌آید که علت حضور میانجی‌ها در این موضع چیست؟ چرا در جایگاه‌های مختلف، از واج‌های صامت مختلف و متفاوتی به عنوان میانجی استفاده می‌شود؟ و خاستگاه تنوع حضور واجی‌های میانجی چیست؟ جستار حاضر در پی آن است که به شیوۀ توصیفی و تحلیلی با رویکرد زبان‌شناختی و تاریخی این مقوله را مورد کندوکاو قرار دهد. نتایج به دست آمده، نشان می‌دهد که در زبان فارسی ده واج میانجی وجود دارد که برخی از آنها، میانجی مرده و نارایج محسوب می‌شوند، برخی از دورۀ رشد و تکوین زبان فارسی رایج و متداول بوده است و برخی نیز، ریشه در زبان محاوره دارند، و علت حضور میانجی‌ها را باید در قاعدۀ التقای مصوت‌ها و تنوع کاربرد صامت‌های میانجی را هم در فرایند فرسایش کناری در زمان‌های گذشته، و نیاز به احیایِ واج حذف شده به خاطر التقای مصوت‌ها جستجو کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis and Investigation of Mediating Consonants in Persian language with a linguistic and Historical Approach

نویسنده [English]

  • Rogayyeh Hemmati
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Payam Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Language, as the most important social institution, is a very complex and extensive system that follows certain designs and patterns in order to be able to create communication by combining phonemes and creating larger language units in the axis of chain or association. It makes it possible among the speakers. One of the most important patterns governing the combination of phonemes is the presence of mediating phonemes when combining morphemes with each other. Considering the fact that when morphemes are combined, certain intermediate phonemes appear in different positions, the question is raised, what is the reason for the presence of intermediates in this position? And why are different consonant phonemes used as mediators in different places? And what is the origin of the diversity of mediating phonemes? The present essay seeks to investigate this category in a descriptive and analytical method with a linguistic and historical approach. The obtained results show that there are ten intermediate phonemes in the Persian language, some of which are considered dead and uncommon, some of them were common during the growth and development of the Persian language, and some of them are rooted in colloquial language: the reason for the presence of mediators should be found in the rule of vowel conjugation and the diversity of the use of mediator consonants in the process of lateral erosion in the past, and the need to revive the deleted phoneme due to vowel conjugation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian language
  • Morphological rules
  • Word formation
  • Consonants
  • Vowels
  • Mediation
  • Word background
  1. ابن‌‌منور، محمّد. (1385). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. چاپ ششم. تهران: آگه.
  2. ابوالقاسمی، محسن. (1376). راهنمای زبان‌‌های باستانی ایران (جلد دوم: دستور و واژه‌‌نامه). تهران: سمت.
  3. ابوالقاسمی، محسن. (1385). ریشه‌‌شناسی (اتیمولوژی). چاپ سوم. تهران: ققنوس.
  4. ابوالقاسمی، محسن. (1386). دستور تاریخی مختصر زبان فارسی. چاپ پنجم. تهران: سمت.
  5. اوحدی مراغی، شیخ اوحدالدین. (1340). کلیات دیوان اوحدی. تصحیح و مقابله و مقدمه سعید نفیسی. تهران: امیر کبیر.
  6. باقری، مهری. (1371). مقدمات زبانشناسی. چاپ دوم. تبریز: دانشگاه تبریز.
  7. بنان، لطفعلی؛ تقی‌‌زاده، علی و همکاران. (1369). دستور زبان فارسی با یکصد مثال. چاپ دوازدهم. تبریز: ایران کتاب.
  8. بهار، محمّدتقی. (1376). سبک‌‌شناسی، تاریخ تطور نثر فارسی. چاپ نهم. تهران: مجید.
  9. جبلی، عبدالواسع. (1361). دیوان عبدالواسع جبلی. تصحیح ذبیح‌الله صفا. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
  10. حافظ، شمس‌‌الدین محمّد. (1374). دیوان حافظ. به تصحیح قزوینی- غنی. به اهتمام عبدالکریم جربزه‌‌دار. چاپ پنجم. تهران: اساطیر.
  11. حق‌‌شناس، علی‌‌محمّد. (1369). آواشناسی. چاپ دوم. تهران: آگاه.
  12. خلف تبریزی، محمّدحسین. (1361). برهان قاطع. به اهتمام محمّد معین. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
  13. خیام‌‌پور، عبدالرسول. (1382). دستور زبان فارسی. چاپ یازدهم. تبریز: ستوده.
  14. رازی، شمس قیس. (1373). المعجم فی معاییر الاشعار العجم. به کوشش سیروس شمیسا. چاپ اول. تهران: فردوس.
  15. سوسور، فردینان دو. (1382). دورۀ زبان شناسی عمومی. ترجمۀ کورش صفوی. چاپ دوم. تهران: هرمس.
  16. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1393). شعر زمان ما. به کوشش فیض شریفی. تهران: نگاه.
  17. عتیق نیشابوری، ابوبکر. (1370). قصص قرآن (برگرفته از تفسیر سورآبادی). به اهتمام یحیی مهدوی. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
  18. عمرانی، غلامرضا. (1387). «میانجی واج است یا تکواژ؟ هر دو یا هیچ کدام؟». آموزش زبان و ادب فارسی. دورۀ بیست و دوم. شمارۀ 1. صص: 21 – 14.
  19. فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامۀ فردوسی. تحت نظر ی.ا. برتلس. به کوشش سعید حمیدیان. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: قطره.
  20. فرشیدورد، خسرو. (1387). دستور مختصر تاریخی زبان فارسی. تهران: زوار.
  21. فرشیدورد، خسرو. (1388). دستور مفصل امروز. چاپ سوم. تهران: سخن.
  22. فره‌‌وشی، بهرام. (1352). فرهنگ پهلوی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران. قریب، عبدالعظیم و همکاران. (1363). دستور زبان فارسی پنج استاد. تهران: مرکزی.
  23. کردی، رسول. (1390). «فرایندهای واجی در زبان و ادب فارسی». مجلۀ رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ سوم. صص: 73 – 68.
  24. لازار، ژیلبر. (1384). دستور زبان معاصر. ترجمۀ مهستی بحرینی. توضیحات و حواشی هرمز میلانیان. چاپ اول. تهران: هرمس.
  25. مشکوة‌‌الدینی، مهدی. (1364). ساخت آوایی زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  26. مکری، محمّد. (1329). اندرز خسرو قبادان، متن پهلوی با ترجمه و حواشی و فرهنگ پهلوی. تهران: کتابفروشی ابن‌سینا.
  27. مولوی، جلال‌‌الدین محمّد. (1376). کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌‌الزمان فروزانفر. چاپ چهاردهم. تهران: امیرکبیر.
  28. ناتل خانلری، پرویز. (1382). دستور تاریخی زبان فارسی. به کوشش عفت مستشارنیا. چاپ پنجم. تهران: توس.
  29. ناصرخسرو. (1375). دیوان ناصرخسرو. به اهتمام جهانگیر منصور. چاپ دوم. تهران: نگاه.
  30. نجفی، ابوالحسن. (1380). مبانی زبان‌‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. چاپ هفتم. تهران: نیلوفر.
  31. وحیدیان کامیار، تقی؛ عمرانی، غلامرضا. (1382). دستور زبان فارسی (1). چاپ پنجم. تهران: سمت.
  32. هرن، پاول؛ هوبشمان، هاینریش. (1356). اساس اشتقاق فارسی. ترجمه و تنظیم جلال خالقی مطلق. جلد اول. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  33. Fromkin, Victoria & Rodman, Robert, Hyams, Nina. (2011). An Introduction to Language. 9th Edition. Cananda: WADSWORTH.
  34. Jensen, J.T. (1993). English phonology. John Benjamins Publishing Company.
  35. Roach, P. (2009). English phonetics and phonology: A practical course. 4th Edition. Cambridge University Press.
CAPTCHA Image