نگاهی به کنایة «گربه در انبان داشتن» و دیگر کاربردهای بلاغی «گربه در انبان»

نوع مقاله : بلاغی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

10.22091/jls.2024.10399.1583

چکیده

کنایات بر اساس وقایع عادی زندگی مردم هر عصر شکل می‌گیرند؛ از این رو کنایه‌ای که در زمانی خاص کاربرد داشته است، می‌تواند بعدها ابهام‌آمیز شود. بسیاری از کنایه‌هایی که در متون کلاسیک ادب فارسی به کار رفته است و دریافت مفهوم آن ها به راحتی امکان‌پذیر نیست، قطعاً در زمان خود برای مخاطب آشنا بوده‌اند. کنایة «گربه در انبان داشتن» نیز از همین دست است که به نظر می‌رسد به دلیل کمتر دیده شدنِ رفتار مربوط به آن، مفهوم آن به‌طور دقیق درک نشده است. معانی ارائه ‌شده برای این کنایه در فرهنگ‌های عمومی و تخصصی فارسی، بیشتر حول محور «مکر و حیله» می‌چرخد. سیدجعفر شهیدی نیز در شرح لغات و مشکلات دیوان انوری همین معنا را برای آن ذکر کرده است؛ در‌ حالی که بررسی دقیق بیت‌هایی که این عبارت در آنها به کار رفته است، نشان می‌دهد که معنای ارائ ه‌شده برای عبارت مذکور درست نیست. نکتة دیگر اینکه «گربه در انبان»، علاوه بر کنایه، در آثار سخنوران فارسی به صورت دو عنصر بلاغیِ تشبیه و استعاره هم به کار رفته است. در مقالة حاضر ضمن توضیح کنایة مذکور و خاستگاه احتمالی پدید آمدن آن، با استفاده از قرائن درون‌متنی و نیز شواهدی از شعر فارسی، می‌کوشیم هم معنای درست آن را ارائه ‌کنیم و هم دیگر کاربردهای بلاغی عبارت «گربه در انبان» را نشان دهیم. بر این اساس معنای این عبارت در هر سه شکل بلاغی آن، حول محور «ایجاب یا سلب قدرت و توانمندی» می‌چرخد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Look at the Metonymy of "Having a cat in a bag" and other Rhetorical Uses of "Cat in a bag"

نویسنده [English]

  • Jamileh Akhyani
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Zanjan, Zanjan, Iran
چکیده [English]

Metonymies are formed based on the normal events of people's lives in every era; Therefore, a metonymy that was used at a certain time can become ambiguous later. Many of the metonymies that are used in classical texts of Persian literature and are not possible to understand easily were definitely familiar to the audience in their time. The metonymy of "cat in the bag" is also of the same kind, and it seems that its meaning is not accurately understood due to the less visible behavior related to it. The metonymy of "cat in the bag" is also of the same kind. The meanings presented for this metonymy in Persian culture mostly revolve around the axis of "wile and cunning". Seyyed Jafar Shahidi also mentioned the same meaning for it in the description of the words and problems of Divan Anvari; While a close examination of the bits in which this phrase is used, shows that the meaning presented for the phrase is not correct; In addition, its use is not only ironic; Rather, similes and metaphors are used as rhetorical elements in the works of Persian poets. In the present article, while explaining the mentioned metonymy and its possible origin, using in-text clues as well as evidence from Persian poetry, we try to present its correct meaning and show other rhetorical uses of the phrase "cat in a bag ". Based on this, the meaning of this phrase in all three of its rhetorical forms revolves around "having or not having power and ability".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metonymy
  • the origin of metonymy
  • having a cat in a bag
  • cat in a bag
  • rhetorical use
  1. انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ اول. تهران: سخن.
  2. انوری، حسن. (1383). فرهنگ کنایات سخن. چاپ اول. تهران: سخن.
  3. انوری، علی بن محمّد. (1372). دیوان انوری. به اهتمام مدرس رضوی. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
  4. انوری، علی بن محمّد. (1364). دیوان انوری. به کوشش سعید نفیسی. چاپ سوم. تهران: سکه- پیروز.
  5. بیهقى، ابوالفضل. (1383). تاریخ بیهقى. تصحیح علی‌اکبر فیاض. به اهتمام محمّدجعفر یاحقی. چاپ چهارم. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  6. تبریزی، محمّدحسین بن خلف. (1376). برهان قاطع. تصحیح محمّد معین. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
  7. ثروت، منصور. (1364). فرهنگ کنایات. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
  8. جمشیدی، زهرا؛ آرتا، سیدمحمّد. (1402). «پیوند معنایی کنایات و ارتباطات غیرکلامی در شاهنامة فردوسی». مطالعات زبانی و بلاغی. سال 14. شمارۀ 33. صص: 116-91.
  9. دهخدا، على ‏اکبر. (1372). لغت‏نامه. چاپ اول از دورة جدید. تهران: دانشگاه تهران.
  10. دهخدا، على ‏اکبر. (1363). امثال و حکم. جلد 3. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
  11. رضی‌الدین نیشابوری. (1382). دیوان رضی‌الدین نیشابوری. تصحیح ابوالفضل وزیرنژاد. مشهد: محقق.
  12. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1363). شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب. چاپ چهارم. تهران: جاویدان.
  13. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1366). صورخیال در شعر فارسی. چاپ سوم: تهران: آگاه.
  14. شمیسا، سیروس. (1370). بیان. چاپ اول. تهران: فردوس.
  15. شمیسا، سیروس. (1366). فرهنگ تلمیحات. چاپ اول. تهران: فردوس.
  16. شهیدی، سیدجعفر. (1387). شرح لغات و مشکلات دیوان انوری. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
  17. عسکری، فراست. (1395). «تصحیح انتقادی شرح شادی‌آبادی و مقایسة آن با شرح فراهانی بر دیوان انوری». رسالة دکتری. به راهنمایی عبدالعلی اویسی کهخا و محمود عباسی. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  18. عفیفی، رحیم. (1372). فرهنگنامه شعری. چاپ اول. تهران: سروش.
  19. فرخی سیستانی، علی بن جولوغ. (1371). دیوان حکیم فرخی سیستانی. به کوشش محمّد دبیرسیاقی. چاپ چهارم. تهران: زوار.
  20. قاآنی، میرزا حبیب‌الله. (1336). دیوان حکیم قاآنی شیرازی. به تصحیح محمّدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
  21. کزازی، میرجلال‌الدین. (1368). بیان 1. چاپ اول. تهران: مرکز.
  22. مسعود سعد سلمان. (1364). دیوان مسعود سعد. به تصحیح مهدی نوریان. چاپ اول. اصفهان: کمال.
  23. مولانا، جلال‌الدین. (1368). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد الین نیکلسون. چاپ ششم. تهران: مولی.
  24. مولانا، جلال‌الدین. (1375). کلیات دیوان شمس. به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ اول. تهران: راد.
  25. میرزانیا، منصور .(1378). فرهنگنامة کنایه. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
  26. ناصرخسرو. (1370). دیوان ناصرخسرو. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
  27. همایی، جلال‌الدین. (1370). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ هفتم. تهران: هما.
  28. سایت اینترنتی گنجور https://ganjoor.net (20/11/1402).
CAPTCHA Image