افعال معین تصویرساز آغازی در زبان فارسی

نوع مقاله : دستوری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا‏، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا‏، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رشت‏، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت‏، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا‏، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا‏، ایران

10.22091/jls.2023.9615.1517

چکیده

نمود آغازی با کمک افعال کمکی ساخته می‏شود که علاوه بر نشان دادن شروع و آغاز انجام گرفتن عمل، بر ضرورت آن نیز دلالت می‏کنند. افعال معین آغازی مانند افعال «آغازیدن، آغاز نهادن، ایستادن، گرفتن و ...» که سازندة نمود آغازین در جمله هستند، در فارسی امروز کاربردی ندارند اما در دوره‏های پیشین زبان فارسی نقش پررنگی داشته‏اند. در حوزة افعال معین آغازی با دسته‏ای از افعال مواجه‌‌ایم که برای ساخت نمود آغازی با کمک ساخت تصویرهایی مستمر از مبدأ فعلی ثانویه به فعل اصلی در جمله می‏رسند و با این طرحوارة حرکتی روند آغاز یک کنش یا فعل را نشان می‏دهند. در این پژوهش سعی شده تا افعال معین تصویرساز که بر نمود آغازی در زبان فارسی دلالت دارند استخراج و معرفی شوند. از این‏رو این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی افعال معین تصویرساز آغازی در دورة تاریخی قرن چهارم تا دوازدهم زبان فارسی در میان کتاب‏های منثور فارسی پرداخته است. نتایج نشان می‌‌دهد که افعال «برگرفتن، برداشتن، برخاستن، گشودن» از افعال معین تصویرساز آغازی محسوب می‏شوند. در این میان افعال «برخاستن و برداشتن» همچنان نقش معین تصویرساز آغازی خود را حفظ کرده اما مابقی افعال دستخوش معین‏زدگی شده‏ و کاربرد خود را از دست داده‏اند. علاوه بر آن، افعال دیگری در فارسی محاوره‏ای امروز مانند «کشیدن و گرفتن» به این محدوده افزوده شده‏اند که روند معینی خود را در ساخت نمود آغازی طی می‏کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Auxiliary Verbs, the Inchoative Aspect in the Persian Language

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Khale-oghli Tabrizi 1
  • jahandoust sabzalipour 2
  • Bahram Khoshnoudi 3
1 Ph.D. student, Department of Persian Language and Literature, Astara Branch, Islamic Azad University, Astara, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Astara Branch, Islamic Azad University, Astara, Iran
چکیده [English]

The inchoative aspect is made with the help of auxiliary verbs, which, in addition to showing the beginning of the action, also indicates its necessity. The inchoative auxiliary verbs such as the verbs “to start, to begin, to stand, to take, etc.”, which are the inchoative aspect of the sentence, are not used in the Persian language today but played a prominent role in the past periods of the Persian language. In the scope of inchoative auxiliary verbs, we are faced with a group of verbs that reach the main verb in the sentence with the help of creating continuous images from the secondary verb origin to create an inchoative aspect, and with this movement scheme, they show the process of the beginning of an action or verb. In the present research, an attempt has been made to extract and introduce the auxiliary verbs that indicate the inchoative aspect in the Persian language. Therefore, this research, using a descriptive-analytical method, has investigated the inchoative auxiliary verbs in the historical period of the 4th to the 12th century of the Persian language among Persian prose books. The obtained results showed that the verbs “to take, to pick up, to rise, and to open” are considered to be among the verbs that create the inchoative aspect. In the meantime, the verbs “to rise” and “to pick up” still retain their original role as an inchoative auxiliary verb, but the rest of the verbs have undergone deauxiliation and lost their use. In addition, other verbs in today’s colloquial Persian have been added to this range, such as “to pull” and “to take” which go through their auxiliation process in the construction of the inchoative aspect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grammaticality
  • auxiliation
  • auxiliary verb
  • inchoative aspect
  • inchoative auxiliary verb

مراجع

ابوالحسنی چیمه، زهرا. (1383). «افعال نمودی». مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی. شمارة 186. صص: 32- 25 . ابوالقاسمی، محسن. (1367). پنج گفتار در دستور تاریخی زبان فارسی. چاپ اول. ب‍اب‍ل‌: ک‍ت‍اب‍س‍رای‌ ب‍اب‍ل.
ارژنگ، غلامرضا. (1392). دستور زبان فارسی امروز. چاپ ششم. تهران: قطره.
افراشی، آزیتا. (1392). ساخت زبان فارسی. چاپ هفتم. تهران: سمت.
انوشه، مزدک. (1397). «نمود دستوری در ساخت فعل‎های پیاپی در زبان فارسی، رویکرد کمینه‎گرا». نشریۀ پژوهش‎های زبان‎شناسی. سال 11. شماره 20. صص: 91-73.
بی نام. (1356). ترجمة تفسیر طبری. به اهتمام حبیب یغمائی. 7 جلد. چاپ اول. تهران: توس.
بی نام. (1362). حدود العالم من‏المشرق الی مغرب. به کوشش منوچهر ستوده. چاپ اول. تهران: طهوری.
بی نام. (1381). تاریخ سیستان. به تصحیح محمّدتقی بهار. چاپ اول. تهران: معین.
بیهقی، ابوالفضل. (1380). تاریخ بیهقی. براساس نسخه فیاض و نسخه ادیب پیشاوری و نسخه غنی – فیاض. مقدمه و توضیحات منوچهر دانش پژوه. 2 جلد. چاپ دوم. تهران: هیرمند.
حق‏ بین، فریده؛ فضلی، منصوره سادات. (1388). «فعل‏های معین در زبان فارسی و فرضیة فعل معین دوجزئی». زبان پژوهی. سال اول. شماره 1. صص: 50-35.
حیدری، علی رضا. (1391). «بررسی فعل آغازی در زبان‏های ایرانی باستان و مقایسۀ آن با افعال شروع، حرف استقبال و باب استفعال در زبان عربی». مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی. شماره 280. صص: 189- 179.
خوش‏سیرت، ضیا‏الدین. (1393). «نمود آغازی فعل از ایرانی باستان تا فارسی نو (و بررسی آن در گیلکی)». پایان‏نامة کارشناسی ارشد. به راهنمایی مجتبی منشی‌زاده. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
داوری، شادی؛ نغزگوی کهن، مهرداد. (1395). «از اراده تا آینده: دستوری‎شدگی زمان آینده» در فارسی». زبان ‎شناخت. سال هفتم. شماره 1. صص: 87-59.
دهخدا‎، علی اکبر. (1377). لغت‏نامة دهخدا‎. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
طبری، ابوجعفر محمّد بن‏جریر. (1353). تاریخ بلعمی (تکلمه و ترجمه تاریخ طبری. به تصحیح محمّدتقی بهار. به کوشش محمّد پروین گنابادی. 4 جلد. چاپ دوم. تهران: کتابفروشی زوار، شاه آباد.
عطار نیشابوری، شیخ ابی‏حامد محمّد بن ابی‏بکر ابراهیم فرید‏الدین. (1323). تذکرة الاولیا. با مقدمه میرزا محمّد بن عبدالوهاب قزوینی. 2 جلد. چاپ پنجم. تهران: انتشارات مرکزی.
عموزاده، محمّد؛ کریمی دوستان، غلامحسین و بابک شریف. (1395). «شبکۀ معنایی فعل گرفتن بر اساس انگارۀ چند معنایی اصول مند». پژوهش‌های زبانی. سال هفتم. شماره 1. صص: 136- 117.
غزالی طوسی، امام محمّد. (1333). کیمیای سعادت. به تصحیح احمد آرام. 10 جلد. چاپ اول. تهران: کتابخانه و چاپخانه مرکزی. فرشیدورد، خسرو. (1391). فعل و گروه فعلی و تحول آن در زبان فارسی. چاپ دوم. تهران: سروش.
فومنی، عبدالفتاح. (1274). تاریخ گیلان. به اهتمام برنهارد دارن. پترزبورگ: [بی‏جا].
قشیری، هوازن. (1374). ترجمة رساله قشیریه. به تصحیح بدیع‏الزمان فروزانفر. چاپ اول. تهران: علمی فرهنگی.
گلفام، ارسلان. (1385). اصول دستور زبان. چاپ اول. تهران: سمت.
ماهوتیان، شهرزاد. (1378). دستور زبان فارسی (از دیدگاه رده‎شناسی). ترجمة مهدی سمائی. چاپ اول. تهران: مرکز.
مجیدی، مریم. (1388). «جلوه‎ها و کارکردهای نمود فعل در زبان فارسی». فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره پانزدهم. صص: 145-158.
مشکوة‎الدینی، مهدی. (1374). دستور زبان فارسی بر پایة نظریة گشتاری. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. میرفخرائی، مهشید. (1391). روایت پهلوی: آوانویسی، برگردان فارسی، یادداشت‌ها و واژه‌نامه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میهنی، محمّد بن منور. (1393). اسرار التوحید. به تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ یازدهم. تهران: آگاه.
ناتل خانلری، پرویز. (1374). تاریخ زبان فارسی. چاپ پنجم. تهران: سیمرغ.
نغزگوی کهن، مهرداد. (1389). «افعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی». ادب پژوهی. شماره چهاردهم. صص: 110-93.
واصفی، زین‏الدین محمود. (1349). بدایع الوقایع. به تصحیح الکساندر بلدروف. 2 جلد. چاپ دوم. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپخانه زر.
واعظ کاشفی، ملاحسین. (1290 ق). اخلاق محسنی (نسخه خطی). کتابخانه مجلس. به شمارة IR‭۱۰-۳۰۶۱۰‬. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
وحیدیان کامیار، تقی. (1392). دستور زبان فارسی (1). با همکاری غلامرضا عمرانی. چاپ چهاردهم. تهران: سمت.
وراوینی، سعدالدین. (1393). مرزبان‏نامه. به تصحیح خلیل خطیب رهبر. چاپ بیست و دوم. تهران: صفی علیشاه.
Comrie, Bernard. (1976). Aspect, Cambridge: Cambridge University Press. Bybee, Joan .(1985). Morphology: A Study of the Relation between Meaning and Form, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 13، شماره 23
آبان 1402
صفحه 44-63

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار