ضمایرِ خاصِ تشبیهی، نادرترین شاخصه سبک شخصی بیدل

نوع مقاله : دستوری-بلاغی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22091/jls.2023.9456.1504

چکیده

یکی از عوامل دیریابی و مغلق بودن آثار بیدل دهلوی گریز از سنّت‌های متعارف و رایج زبانی و دستوری و نحو ستیزی‌های ابهام‌آفرین و کاربست ساختارهای بیگانه و آشنایی‌زدایی‌شده است که منجر به شکل‌گیری سبک شخصی و منحصر به فرد در دل کلان‌سبک‌ها می-شود. یکی از این ویژگی های سبکی شخصی، حضور «ضمایرِ خاصِ تشبیهی» به عنوان یکی از نادرترین و ابهام‌آفرین شاخصه‌های سبکی وی است. در این نوع ترکیب‌ها، ضمیری که به عنوان مضاف‌الیه به کار می‌رود، دیگر متعلق به مضاف نیست، بلکه خود مضاف است. نویسندگان در این جستار، ضمایر خاص تشبیهی را در اشعار بیدل دهلوی به شیوۀ توصیفی و تحلیلی مورد مطالعه قرار داده‌اند. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد که بیدل دهلوی در آثار خود به شکل بی‌سابقه و با بسامد بالا از ضمایر شخصی جدا و پیوستۀ اول شخص و دوم شخص، به عنوان مشبّه و برای عینیت‌بخشی استفاده می‌کند. هدف از کاربرد این گونه تشبیهات، عینیت بخشی به بنیادی-ترین اصل عرفانی بیدل، یعنی عجز و ناتوانی نوع بشری در مقابل معشوق ازلی است و بیدل برای این منظور از عناصری نظیر: غبار، حباب، شبنم، قطره و... استفاده می‌کند و در این میان به ترتیب کاربست ضمایر متصل اول شخص (= َم) و منفصل (من و ما) بیشترین بسامد و ضمایر متصل دوم شخص (= َت) و منفصل (تو) و (شما) بسامد کمتری نسبت به ضمایر اول شخص داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Specific Simile Pronouns, the Most Uncommon Personal Stylistic Feature of Bidel Dehlavi

نویسندگان [English]

  • Abdollah Valipour 1
  • Rogayyeh Hemmati 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature Department, Payam Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the factors behind the complicated and abstruse nature of Bidel Dehlavi's works is the avoidance of conventional linguistic and grammatical traditions as well as ambiguous anti-syntaxes and the use of alien and defamiliarized structures leading to the formation of a personal and unique style in the heart of macro styles. One of these personal stylistic features is the presence of “specific simile pronouns” as one of the most uncommon and ambiguous features of his style. In these types of compounds, the pronoun that is used as a possessive does not belong to the possessor but is the possessor itself. In this paper, the researchers have investigated specific simile pronouns through descriptive and analytical method. The results of the research indicated that Bidel Dehlavi used separate and attached first person and second person personal pronouns in his works, unprecedently and frequently, as tenor and for objectification. The aim of using such similes is to objectify Bidel's most fundamental mystical principle, that is, the helplessness and impotence of the human kind against the eternal lover. To do this, Bidel uses elements such as dust, bubbles, dew, drops, etc. In the meantime, the use of the first person attached pronouns (=م _َ_) and separate pronouns (= منman and maما =) have the highest frequency, and the second person attached pronouns (=_َ_ ت) and separate pronouns ( = توto) have a lower frequency than the first person pronouns.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bidel Dehlavi
  • personal style
  • simile pronoun
  • criticism
آزاد بلگرامی‌، میر‌غلامعلی‌‌بن‌ نوح‌. (1392). سرو آزاد (مآثر الکرام). به کوشش زهرۀ نامدار. تهران: شرکت سهامی انتشار.
آرزو، عبدالغفور. (1387). در خانۀ آفتاب. تهران: سورۀ مهر.
احمدی، بابک. (1380). حقیقت و زیبایی (درس‌های فلسفۀ هنر). چاپ پنجم. تهران: مرکز.
اکبری گندمانی، مهرداد؛ کمالی بانیانی، مهدی‌رضا. (1398). «چشم‌اندازهای تازۀ ساختار بلاغی تشبیه در اشعار بیدل دهلوی». دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. سال 27. شمارۀ 86. صص: 59 – 31.
بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1395). کلیات ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی. تصحیح خال‌محمّد خسته و خلیل الله خلیلی. به کوشش بهمن خلیفه بناروانی. چاپ دوم. تهران: طلایه.
بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1400). غزلیات بیدل. تصحیح و تحقیق سید مهدی طباطبایی و علیرضا قزوه. تهران: شهرستان ادب. پورنامداریان، تقی. (1374). سفر در مه. تهران: زمستان.
ثروتیان، بهروز. (1369). بیان در شعر فارسی. تهران: برگ.
حبیب، اسدالله. (1395). طرز شوق (درآمدی بر سبک‌شناسی شعر بیدل). تهران: پرنیان خیال.
حسنلی، کاووس. (1399). بیدل و انشای تحیّر. تهران: معین.
حسنلی، کاووس. (1400). بیدل و افسون حیرت. تهران: معین.
حسینی، سید حسن. (1387). بیدل، سپهری و سبک هندی. چاپ چهارم. تهران: سروش.
حسینی، سید حسن. (1398). مشق معنی بیدل. تهران: سورۀ مهر.
خلیلی، خلیل‌الله. (1383). فیض قدس. تهران: الهدی.
خوشگو، بندرابن داس. (1959م). سفینۀ خوشگو. چاپ سنگی. به اهتمام سید شاه محمّدعطا الحرمن کوکوی. هندوستان: طبع پتنۀ بهار.
خیام‌پور، عبدالرسول. (1382). دستور زبان فارسی. چاپ یازدهم. تبریز: ستوده.
رازی، شمس‌الدین محمّد بن قیس. (1373). المعجم فی معاییر اشعار عجم. به کوشش سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
رجایی، محمّدخلیل. (1376). معالم البلاغه در علم معانی و بیان بدیع. چاپ چهارم. شیراز: دانشگاه شیراز.
زمانی نعمت‌سرا، کامران. (1393) آینه‌دار حیرت. دفتر دوم. تهران: بیان دانش.
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1372). کلیات سعدی. به اهتمام محمّدعلی فروغی. چاپ نهم. تهران: امیرکبیر.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1376). شاعر آینه‌ها. چاپ چهارم. تهران: آگه.
شمیسا، سیروس. (1385). بیان. چاپ نخست از ویرایش سوم. تهران: میترا.
صفا، ذبیح الله. (1387). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 5، بخش 2. چاپ هشتم. تهران: فردوس.
طالبیان، یحیی؛ نیک‌پناه، منصوره. (1381). «مقایسۀ صور خیال در شعر بیدل و نیما». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورة 17. شمارة 2 (پیاپی 34). صص: 108 – 98.
علوی مقدم، محمّد؛ اشرف‌زاده، رضا. (1379). معانی و بیان. چاپ دوم. تهران: سمت.
غیاثی، محمّدتقی. (1368). درآمدی بر سبک‌شناسی ساختاری. تهران: شعلۀ اندیشه.
فتوحی، محمود. (1392 الف). سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. چاپ دوم. تهران: سخن.
فتوحی، محمود. (1392 ب). «سبک دورخیالان هندی». کتاب ماه ادبیات. شمارة 74 (پیاپی 188). صص: 23– 15.
فرشیدورد، خسرو. (1388). دستور مفصل امروز. چاپ سوم. تهران: سخن.
کاظمی، محمّدکاظم. (1393). کلید در باز. چاپ دوم. تهران: سورة مهر.
لازار، ژیلبر. (1384). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمۀ مهستی بحرینی. توضیحات و حواشی هرمز میلانیان. تهران: هرمس.
مجد، امید؛ الاحمد، سامر. (1395). «تحلیلی بر تعریف‌ها و کارکردهای ضمیر در زبان فارسی». بهار ادب. سال 9. شمارۀ 2 (پیاپی 32). صص: 280 -263.
مشکوة‌الدینی، مهدی. (1374). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری. چاپ چهارم. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ناتل خانلری، پرویز. (1377). دستور زبان فارسی. چاپ شانزدهم. تهران: توس.
ناتل خانلری، پرویز. (1382) دستور تاریخی زبان فارسی. به کوشش عفت مستشارنیا. چاپ پنجم. تهران: توس.
ناصر خسرو. (1375). دیوان ناصر خسرو. به اهتمام جهانگیر منصور. چاپ دوم. تهران: نگاه.
وحیدیان کامیار، تقی؛ عمرانی، غلامرضا. (1382). دستور زبان فارسی. چاپ پنجم. تهران: سمت.
وفایی، عباسعلی؛ رهبان، سیده کوثر. (1390). «بررسی چند شگرد نحوی در غزلیات بیدل دهلوی». کهن‌نامۀ ادب پارسی. سال دوم. شمارۀ اول. صص: 132 – 113.
ولی‌پور، عبدالله؛ همتی، رقیه. (1394). «گزیدۀ غزلیات بیدل در بوتۀ نقد؛ گزینش و گزارش محمّدکاظم کاظمی». متن‌شناسی ادب فارسی. شمارۀ 3 (پیاپی 27). صص: 144 – 121.
هادی، نبی. (1376). عبدالقادر بیدل دهلوی. ترجمۀ توفیق. ه. سبحانی. تهران: قطره.
CAPTCHA Image