بررسی فعل ساده و مرکب در مجالس سبعه مولوی

نوع مقاله : دستوری

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

10.22091/jls.2023.8969.1465

چکیده

مجالس سبعه یکی از آثار مهم جلال‌‌الدین محمّد مولوی است که از هفت خطابه یا هفت مجلس وعظ فراهم آمده است. این گونة نثر که نثر خطابی نامیده می‌‌شود و عالی‌‌ترین اندیشه‌‌ها را به وسیله ساده‌‌ترین اشکال منطقی القا می‌‌کند، به وسیله بزرگانی مانند: خواجه عبدالله انصاری، ابوسعید ابوالخیر، ابوالفتح شهرستانی، روزبهان بقلی، بهاءولد، مولوی، شمس تبریز و نیز سعدی در مجالس بیان شده ‌‌است. در این گونه نثر برای اقناع مخاطب و القای مفاهیم عرفانی و اخلاقی به نیکی بهره گرفته می‌‌شود. مهمترین ویژگی این گونه نثر، نزدیکی به زبان گفتاری است که گاه با نثر ادبی در آمیخته است و سادگی نثر و مسجع بودن از ویژگی‌‌های آن است. با توجه به همین جایگاه مجالس سبعه و ویژگی‌‌های زبانی آن، در این مقاله با شیوه توصیفی- تحلیلی، موضوع کاربرد فعل مرکب که از مهمترین مباحث دستوری است و کاربرد درست آن و نیز به کاربردن نابه‌‌جای آن در استواری و نا استواری سخن بسیار تأثیرگذار است، در مجالس سبعه جلال‌‌الدین مولوی بررسی شده است. کاربرد افعال در این مجالس، ما را با کاربرد طبیعی در آن روزگار و تحلیل دقیق از نظر دستوری یاری می‌‌رساند. در این پژوهش دریافتیم که مولانا بیشتر به کاربرد افعال ساده توجه داشته و در بسیاری موارد افعال سادۀ فراوان از یک ریشه یا ریشه‌‌های گوناگون پیاپی یا با فاصله اندک به کار برده است؛ گاه نیز شکل ساده و مرکب یک فعل را در کنار هم آورده است. برخی از افعال مرکب نیز متأثر از وجود کلمات عربی در ساختار فعل مرکب است و گرچه خود در عربی به شکل بسیط به کار می‌‌روند، ولی در فارسی و مجالس سبعه به فعل مرکب تبدیل شده‌‌اند. رعایت سجع نیز عاملی برای کاربرد ساختار فعل به صورت ساده یا مرکب بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining simple and compound verbs in Majales Sab'a

نویسنده [English]

  • Mohammad Fouladi
Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Qom, Qom University, Iran
چکیده [English]

Majales Sab'a is one of the important works of Jalaluddin Mowlavi, which consists of seven sermons. This type of prose is called rhetorical prose and inspires the highest thoughts through the simplest logical forms. It has been used by great people such as Khawja Abdullah Ansari, Abu Saeed, Abul Fatah Shahreshtani, Rozbehan Baghli, Baha Ould, Mowlavi, Shams Tabriz and Saadi. The most important feature of this type of prose is its closeness to the spoken language, which is sometimes mixed with literary prose; the simplicity of the prose and lack of embellishment are among its characteristics as well. Compound verb is one of the most important grammatical topics and its correct usage makes the prose solid and well-founded. Considering this fact and the status of Majales Saba' and its linguistic features, the present article, with a descriptive-analytical method, explores the usage of compound verbs in Jalal al-Din Mowlavi’s Majales Saba'. The use of verbs in these texts helps us find the natural usage at that time and their precise grammatical analysis. In this research, we found that Rumi paid more attention to the use of simple verbs, and in many cases, he used many simple verbs from the same root or from different roots consecutively or with a short distance. Sometimes the simple and compound forms of a verb are combined. Some compound verbs are also affected by the existence of Arabic words in the structure of compound verbs, and although they are used in simple form in Arabic, they have become compound verbs in Farsi and Majales Sab'a. Saj’a (literally meaning musicality) also causes the usage of compound or simple verb.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sab'a Majales
  • Prose
  • Mowlavi
  • Verb
  • Simple Verb
  • Compound Verb
ابوالقاسمی، محسن. (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت. احمدی گیوی، حسن. (1384). دستور زبان فارسی، فعل. تهران: قطره.
افلاکی، شمس‌‌الدین. (1362). مناقب العارفین. به کوشش تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.
باطنی، محمّدرضا. (1385). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
باطنی، محمّدرضا. (1368). «فارسی زبانی عقیم؟». آدینه. شمارة 33. صص: 71-66.
بهار، محمّدتقی. (1390). سبک‌‌شناسی (تاریخ تطور نثر فارسی). تهران: زوار.
حق‌‌شناس، علی‌‌محمّد و همکاران. (1387). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات مدرسه.
خانلری، پرویز. (۱۳۶۶). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر نو.
خانلری، پرویز. (1378). دستور تاریخی زبان فارسی. به کوشش عفت مستشارنیا. تهران: توس.
خطیبی، حسین. (1375). فن نثر در ادب فارسی. تهران: زوار.
رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی. تهران: سمت.
رستم‌‌پور، ژاله. (1359). «پژوهشی دربارة افعال مرکب». پایان نامه کارشناسی‌‌ارشد. گروه زبانشناسی همگانی و فرهنگ زبان‌‌های باستانی. به راهنمایی محمّدرضا باطنی. تهران: دانشگاه تهران.
ریاحی، محمّدامین. (1369). زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی. تهران: پاژنگ.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین. (1371). پله پله تا ملاقات خدا. تهران: علمی.
سپهسالار، فریدون. (1385). رساله در زندگی مولوی. با مقدمه سعید نفیسی. تهران: اقبال.
شقاقی، ویدا. (1393). مبانی صرف. تهران: سمت.
صفا، ذبیح‌‌الله. (1378). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.
طباطبایی، علاءالدین. (1376). فعل بسیط و واژه‌‌سازی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خویینی، عصمت. (1389). «نکته‌‌هایی درباره فعل مرکب». گوهر گویا. سال 4. شمارة 2. صص: 58-45.
علی‌‌اکبرزاده زهتاب، مرجان. (1399). «سبک‌‌شناسی فیه‌‌مافیه و مجالس سبعه در سطح ادبی». سبک‌‌شناسی نظم و نثر. دورة 13. شمارة 55. صص: 190-167.
غلامرضایی، محمّد. (1387). «مجلس‌‌گویی و شیوه‌‌های آن بر اساس مجالس سبعه مولوی». پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 57. صص: 278-258.
غلامرضایی، محمّد. (1388). سبک‌‌شناسی نثرهای صوفیانه. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
فرشیدورد، خسرو. (1383). فعل و گروه فعلی و تحول آن در زبان فارسی. تهران: سروش.
مولوی، جلال‌‌الدین. (1372). مجالس سبعه. به تصحیح و توضیحات توفیق سبحانی. تهران: کیهان.
مهرآوران، محمود. (1400). کتاب فعل فارسی امروز. قم: دانشگاه قم.
نزهت، بهمن. (1392). «اسلوب بیان و شیوة مجلس‌‌گویی مولانا در آثار منثور». متن پژوهی ادبی. شمارة 57. صص: 78-55.
نبی‌‌لو، علیرضا. (1398). درسنامه دستور. قم: دانشگاه قم.
همایونفرخ، عبدالرحیم. (1364). دستور جامع زبان فارسی. تهران: علمی.
CAPTCHA Image