دلایل نقشی خروج جمله‌واره موصولی و ارتباط آن با عوامل سبکی در متون روایی

نوع مقاله : دستوری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22091/jls.2023.9179.1481

چکیده

خطای‌نامه سفرنامه‌ای است منثور متعلق به دوران سلطان سلیم بایزید عثمانی در سال 911 هجری قمری که سید علی‌اکبر، ملقب به خطایی، بازرگان و به قولى «ایلچى ایرانى» همزمان با سلطنت شاه اسماعیل صفوی در شرح سفرش به سرزمین خطای (همان چین و خطا) تحریر نموده است. مطالعۀ حاضر با در نظر گرفتن فرایند خروج جمله‌وارۀ موصولی، در پی بررسی انگیزه‌ها و علل این فرایند در این اثر تاریخی است. براین مبنا با نمونه‌گیری نظام‌مند از متن این سفرنامه، تمام جمله‌واره‌های موصولی آن استخراج شده و ازحیث عواملی چون: نسبت خروج جمله‌واره به حفظ آن در جایگاه کانونی، جایگاه گروه اسمی مرجع جمله‌واره موصولی در هر دو بند پایه و پیرو، شیوۀ نمایش ارتباط جمله‌واره موصولی با گروه اسمی مرجع، تأثیر ساخت اطلاعی و تأثیر وزن دستوری جمله‌واره موصولی بر فرایند خروج مطالعه شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از مجموع 173 جمله‌وارۀ موصولی کتاب، تنها 39 بند یعنی چیزی کمتر از 23 درصد خروج یافته‌اند که هرچند از این تعداد بیشترین موصولی‌سازی از جایگاه سازه‌های اصلی جمله (جایگاه فاعل و مفعول) صورت گرفته است، لیکن در جملات پیرو، حضور گروه اسمی مرجع در جایگاه‌های افزوده (متممی، مضاف‌الیهی و قیدی) با افزایشی دوبرابری نسبت به جملات پایه به 36 درصد می‌رسد. پرکاربردترین روش نمایش ارتباط جمله‌وارۀ موصولی با گروه اسمی مرجع خود در این کتاب، استفاده از خلأگذاری بوده و تأثیر ساخت اطلاعی فعل، بر خروج جمله‌وارۀ موصولی مؤثر قلمداد می‌شود. همچنین وزن دستوری جمله‌واره‌های خروج‌یافته در این اثر برابر 4 بوده و نمایانگر آن است که در این کتاب، به‌طور میانگین جمله‌واره‌های موصولی که طولی چهار برابر گروه فعلی داشته‌اند، خروج یافته و جملات کوتاه‌تر در جایگاه کانونی خود باقی مانده‌اند. در کنار سایر عوامل مورد پژوهش، نرخ پایین خروج جمله‌واره‌های موصولی و حفظ آنها درجایگاه کانونی خود، عاملی است که به نظر می‌رسد به دشواری درک این متن از سوی خواننده افزوده است و می‌تواند در کنار سایر شاخص‌های سبک شناسی مطرح در زمینه متون دوره مورد بحث، مورد توجه و مطالعه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Functional Motivations of Relative Clause Extraposition and its Association with Stylistics in Narrative Texts

نویسندگان [English]

  • Elham Mizban 1
  • Ali Alizadeh 2
  • Azam Estaji 2
1 PhD candidate of linguistics, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 Associate professor of linguistics, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Khatay-Namih is a Travelogue Belonging to 1506 AD, which was Composed by a Merchant who had Travelled to China. The Current study Probes relative clause Extraposition and its Motivations as a non-obligatory Movement mainly based on Functional and Stylistic Criteria in this Travelogue. In this study, 173 Relative Clauses were Extracted from 173 pages based on Systematic Sampling that Covers more than half of the book. All Relative Clauses were Analyzed based on: their Position, Role of Head NPs and the information Structure of their Verbs. Data Suggest that the rate of Relative clause Extraposition in Khatay-Namih Travelogue is not Remarkable (23%); however, most relative clauses Generally tend to Modify Subject and Object NPs (Keenan & Comrie, 1977). In this book, Relative clauses Function mostly as the Modifier of Adjuncts like adverbs. This study also shows the Significant effect of verb Information Structure on relative clause extraposition, as more than 76% of all extraposed clauses include linking Verbs that seem to have Old-given information. Regarding the Grammatical weight, the Extraposed Relative clauses of Khatay-Namih are heavy showing Degree (4) Compared to the Weight of the Main Clause from which they have been Extracted. In all Factors Studied Including Extraposition Frequency, Head NP role in the Main, and Subordinate clause, head NPs within the relative clause, and relative clause Grammatical weight, Khatay-Namih Travelogue shows a Relative Complexity in the style and Structures of its Sentences which can also be Considered as a Characteristic of the Writing and Prose of the Safaviyeh Period. The fact Coordinates with the Stylistic Criteria of this Period Reported in Different other Works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Relative clause
  • Relative clause extraposition
  • Grammar
  • Travelogue

مراجع

  1. آزموده، حسن؛ عموزاده، محمّد و والی رضایی. (1396). «بررسی جابه‌جایی بند موصولی فارسی در زبان فارسی امروز بر اساس دستور کلام». زبان‌پژوهی. دورة 9. شمارة 24. صص: 85-59.
  2. آقا‌گل‌زاده، فردوس و سیدحسین رضویان. (1386). «بررسی ساخت اطلاعی جمله در داستان بوف کور». زبان و زبان‌شناسی. دورة 3. شمارة 6. صص: 13-1.
  3. استاجی، اعظم. (1389). «بررسی تاریخی کارکردهای چندگانه «که» در فارسی امروز». زبانشناسی و گویش‌های خراسان. شمارة 3. صص: 13-1.
  4. افشار، ایرج. (1357). خطای‌نامه (شرح مشاهدات سید علی‌اکبر خطایی معاصر شاه اسماعیل صفوی در سرزمین چین). تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
  5. امیری، نسرین. (1392). «فرهنگ و اجتماع در سفرنامه‌های محمّدعلی اسلامی ندوشن». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. به راهنمایی شیرزاد طایفی. دانشکدة ادبیات و زبان‌های خارجی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  6. پیری، حامد. (1390). «سبک‌شناسی کتب تاریخی عصر صفویه». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی عیسی نجفی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
  7. راسخ مهند، محمّد؛ علیزاده صحرایی، مجتبی؛ ایزدی‌فر، راحله و مریم قیاسوند. (1391). «تبیین نقشی خروج جمله‌وارۀ موصولی در زبان فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناسی. شمارة 6. صص: 40-21.
  8. شهابی محمدآبادی، مریم. (1390). «بررسی ویژگی‌های نحوی نثر فارسی دورۀ صفویه». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. به راهنمایی فریده حق‌بین. دانشکدة ادبیات، زبان‌های خارجی و تاریخ. تهران: دانشگاه الزهرا.
  9. شیخ‌الاسلامی، افتخار. (1387). «نقش ساختار اطلاعی در خروج جمله‌واره‌های موصولی زبان فارسی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی همگانی. به راهنمایی علیرضا خرمایی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. سنندج: دانشگاه کردستان.
  10. صفوی، کوروش. (1373). «برخی از ویژگی‌های بندهای موصولی زبان فارسی». مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبان‌شناسی نظری و کاربردی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. صص: 197-181.
  11. مولایی کوهبنانی، حامد؛ علیزاده، علی و شهلا شریفی. (1395). «مطالعة خروج بند موصولی در متون روایی زبان فارسی با رویکردی نقش‌گرا: شواهدی از جلدهای پنجم تا هفتم تاریخ بیهقی». زبان فارسی و گویش‌های ایرانی. دورة 1. شمارة 1. صص: 69-45.
  12. مولایی کوهبنانی، حامد؛ علیزاده، علی و شهلا شریفی. (1397). «نقش ویژگی‌های رده‌شناختی ساخت موصولی در تعیین ترتیب سازه‌ای فارسی». زبان‌پژوهی. دورة 10. شمارة 28. صص: 114-87.
  13. میزبان، الهام؛ علیزاده، علی و اعظم استاجی. (1401). «دلایل خروج بند موصولی در متون تاریخی: مطالعه موردی سفرنامه ناصرخسرو». زبان پژوهی. دورة 14. شمارة 44. صص: 208-181.
  14. ناتل خانلری، پرویز. (1377). دستور زبان فارسی. تهران: توس.
  15. Francis, E. (2010). “Grammatical Weight and Relative Clause Extraposition in English”. Cognitive linguistics.21, Pp. 7-35.
  16. Göbbel, E. (2013). “Extraposition of Relative Clauses”. Phonological Solutions Lingua 136, Pp. 77–102.
  17. Hawkins, J. A. (1994). A performance theory of order and constituency. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
  18. Keenan, E & Comrie, B. (1977). “Noun Phrase Accessibility and Universal Grammar”. Linguist Inquiry. 8/1.
  19. Manninen, S. (2002). Extraposition and Restrictive Relative Clauses. Department of English in Lund: Working papers in linguistics. VOL. 2. Department of English. Lund University. Pp. 1-17.
  20. Oda, K. (2007). “Irish (Headed) Headless Relatives: Some Descriptions and Their Theoretical Implications”. Fifth Celtic Linguistic Conference Plas Gregyong، Newtown، Powys، Wales.
  21. Rochemont, M. S & culicover, P. W. (1990). English Focus Constructions and the Theory of Grammar. Cambridge Studies in Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
  22. Tallerman, M. (1988). Understanding syntax. London: Routledge.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار