نوع مقاله : بلاغی

نویسندگان

• مرادعلی سعادت شعاع ¹
• سید جواد مرتضایی ²

¹ دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشکدۀ زبان و ادبیّات فارسی دکترعلی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشکدۀ زبان و ادبیّات فارسی دکترعلی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مسئلۀ این پژوهش بینِ‌رشته‌ای، مختصّات (چگونگی و چرایی) تصاویر شعر «مه»، اثر احمد شاملو، در ارتباط با متغیّرهای درون‌متنی و برون‌متنی است و هدف آن، تحلیل بلاغی - اجتماعی تصاویر این شعر است. برای این منظور از نظریّۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف استفاده شد. جنبه‌های بلاغی تصاویر در سطح توصیف، بافت موقعیتی تصاویر در سطح تفسیر و ابعاد اجتماعی - سیاسی (بافت کلان) تصاویر در سطح تبیین تحلیل شد. مطابق با روش فرکلاف در همۀ سطوح به بافت و ابعاد و کارکرد ایدئولوژیک تصاویر توجّه شد. شعر مه ساختاری نمادین دارد. تصاویر، شامل تعدادی تشبیه، استعاره، حس‌آمیزی، کنایه و ایهام است. شعر، بازنمایی وضعیت یک بیابان - دریا در یک «شب مه‌آلود» است. دو تصویر فراگیر در شعر وجود دارد؛ یکی تشبیه وضعیت معلّق سیاسی – اجتماعی ایرانِ پس از کودتا به شب و دیگری تشبیه جامعۀ گرفتار در این شرایط، به بیابانی/ دریایی که هنوز نمرده و به ظهور تغییرات مثبت امیدوار است. تصویر بزرگ شعر، فضای بسته و ناروشن سیاسی - اجتماعی ایران است که در نماد شب مه‌آلوده و بیابانِ مانندشده به دریا بازنمایی شده است. بافت موقعیتی تصاویر شامل «ارتباط با بافت متنی گفتمان، مختصّات زمانی و واقعی مؤثّر بر سرایش و تصویرسازی شعر و بافت موقعیتی سیاسی و اجتماعی» است. کارکرد ایدئولوژیک تصاویر عبارت است از: غیرطبیعی‌سازی وضعیت سیاسی جامعه و گفتمان حاکم و طبیعی‌سازی گفتمان مبارزه و مقاومت. مفهوم این شعر اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل دهۀ 30 از نگاه روشنفکران تحوّل‌خواه است که براثر تضادّ بین نیروهای سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی به وجود آمده و جامعه را در وضعیتی نامشخّص از بهبود وضعیت تا بدتر شدن آن رها کرده است.

کلیدواژه‌ها

• تصویر
• شعر مه
• تحلیل گفتمان انتقادی
• فرکلاف

عنوان مقاله [English]

Rhetorical-social investigation of the images of the poem "Meh", by Ahmad Shamlou, according to the model of Fairclough

نویسندگان [English]

• moradali saadat shoa ¹
• seyyed javad mortezaei ²

¹ Ph.D. student of Persian language and literature, Dr. Ali Shariati Faculty of Persian language and literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad,, Iran

² Member of the faculty of the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Persian Language and Literature Dr. Ali Shariati, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

The problem of this interdisciplinary research is the coordinates (how and why) of the images in the poem "Meh", by Ahmed Shamlou, in relation to intratextual and extratextual variables, and its purpose is to analyze the rhetorical-social images of this poem. For this purpose, Norman Fairclough's theory of critical discourse analysis was used. The rhetorical aspects of the images were analyzed at the level of description, the situational context of the images at the level of interpretation, and the socio-political dimensions (macrotexture) of the images at the level of explanation. According to Fairclough's method, attention was paid to the texture, dimensions and ideological function of the images at all levels. Meh's poem has a symbolic structure The images include a number of similes, metaphors, synesthesia, ironies and opacity. poem, represents the situation of a desert-sea in a "foggy night". There are two pervasive images in the poem; One is likening Iran's suspended political-social situation after the coup to the night, and the other is likening the society caught in this situation to a desert/sea that is not yet dead and hopes for the emergence of positive changes. The big picture of the poem is the closed and unclear political-social space of Iran, which is represented in the symbol of the foggy night and the desert like the sea. The situational context of the images includes "the connection with the textual context of the discourse, the time and reality coordinates affecting the composition and depiction of the poem, and the political and social situational context". The ideological function of the images is: denaturalizing the political state of society and the ruling discourse and naturalizing the discourse of struggle and resistance. The concept of this poem is the social and political situation of Iran in the early 30s from the perspective of revolutionary intellectuals, which was created due to the conflict between internal and external political and social forces and left the society in an uncertain state from improvement to deterioration.

کلیدواژه‌ها [English]

• Image
• Poem Meh
• Critical Discourse Analysis
• Fairclough