بررسی انواع استعاره در اشعار شاعران عاشورایی بر پایۀ زبان‌‌شناسی شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران، تهران، ایران

10.22091/jls.2022.8433.1419

چکیده

زبان‌‌شناسی شناختی از جمله علومی است که از دیدگاهی متفاوت با رویکرد بلاغت سنتی، به بررسی استعاره می‌‌پردازد. در دیدگاه شناختی، استعاره‌‌ها ابزارهایی برای فهم هستند که کاربرد آنها در ارتباط مستقیم با نوع تفکر انسان و ایدئولوژی حاکم بر آن قرار می‌‌گیرد. روابط معنایی موجود در واژه‌‌ها، در استعاره‌‌های مفهومی روند درک امور غیرمحسوس را آسان‌‌تر می‌‌سازد. دو حوزۀ مبدأ و مقصد که استعاره‌‌های مفهومی برآن بنا شده‌‌اند، در ادبیات جایگاه قابل توجهی دارند. نوع انتخاب حوزه‌‌های مبدأ و معانی ضمنی حاصل از آنها بیانگر واقعیات ذهنی گوینده‌‌ها و شیوۀ شناخت آنها از جهان است. در این پژوهش، استعاره‌‌های مفهومی موجود در اشعار شاعران عاشورایی با تکیه بر حوزۀ مفهومی عاشورا، امام حسین(ع) و حوزه‌‌های معنایی مرتبط با این مفاهیم بررسی‌‌می‌‌شوند تا با استخراج و تحلیل نگاشت‌های صورت‌‌گرفته حوزه‌‌های مبدأ پرکاربرد، ایدئولوژی بازتولید شده در اشعار، جهانبینی شاعران و ساخت‌‌های فرهنگی در ارتباط با این حوزۀ انتخاب ‌‌شده بازنمایی ‌‌شود. از جمله نتایج حاصل از پژوهش، این است که حوزه‌‌های مبدأ گوناگونی چون حوزۀ «دین»، «جواهر ارزشمند» و غیره به صورت نشان‌‌دار و همراه با بار معنایی مثبت برای توصیف حوزۀ مفهومی امام حسین(ع) و دیگر مفاهیم مرتبط استفاده ‌‌شده ‌‌است. معانی ضمنی برآمده از حوزه‌‌های مبدأ انتخاب‌‌شده بیانگر معانی‌‌ای چون: «ارزشمندی»، «قداست»، «مقاومت»، «بر حق ‌بودن»، «حیات‌‌بخشی» و غیره است. همچنین حوزه‌‌های معنایی متفاومتی چون: «پاییز»، «دیو»، «ابلیس» و غیره با بار معنایی منفی برای دشمنان امام حسین(ع) انتخاب ‌‌شده ‌‌است. در نهایت تقویت گفتمان حق و تقابل آن با ظلم و ناحق در اشعار قابل مشاهده ‌‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Types of Metaphors in Ashoora Poetry Based on Cognitive Linguistics

نویسنده [English]

  • Somaye Aghababaei
Assistant Professor Department of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba'i University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Taking a different approach from traditional rhetoric, Cognitive linguistics examines metaphor from a new and different perspective. In the cognitive perspective, metaphors are tools for understanding which are closely associated with one’s ideology and way of thinking. The semantic relationships between the words in conceptual metaphors make the process of understanding intangible things easier. The two areas of origin and destination on which conceptual metaphors are based have a significant place in literature. The way the trigger areas are selected and the implied meanings resulting from them represent the mentality of the speakers and their way of knowing the world. In this research, the conceptual metaphors in the poems of Ashoora poets are analyzed based on the conceptual domain of Ashoora, Imam Hossein, and the semantic domains related to these concepts. Extracting and analyzing the mappings of the domain, the widely used trigger areas, ideology and dominant discourse in poems, worldview of poets and cultural constructions in relation to the chosen areas are discovered. Among the results of the research is that various trigger areas such as “religion”, “valuable jewelry”, etc. are marked with a positive meaning to describe the conceptual areas of Imam Hussein and other related concepts have been used. Implicit meanings arising from the trigger areas express meanings such as “valuability”, “sanctity”, “resistance”, “righteousness”, and “vitality”. Also, different semantic areas such as “autumn”, “demon”, “Iblis” etc. have been chosen with negative meaning for the enemies of Imam Hussain. Finally, the strengthening of the discourse of right and its confrontation with oppression and injustice can be seen in the poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conceptual metaphor
  • Ashoora poem
  • Imam Hossein
  • religion
  • implicit meanings
  • conceptual domain

مراجع

  1. آل‌‌بویه، عبدالعلی و نرگس انصاری. (1389). «سیمای امام حسین(ع) در شعر عاشورایی معاصر فارسی و عربی». ادبیات تطبیقی. شمارۀ 3. صص: 35-15.
  2. استاجی، ابراهیم و مجید فرحانی‌‌زاده. (1397). «استعارۀ مفهومی غم در اشعار فخرالدین عراقی». شعر پژوهی. شمارۀ 3. صص: 24-1.
  3. افراشی، آزیتا؛ عاصی، مصطفی و کامیار جولایی. (1394). «استعاره‌‌های مفهومی در زبان فارسی: تحلیل شناختی و پیکره‌‌مدار». زبانشناخت. شمارۀ 2. صص:61-39.
  4. بهنام، مینا. (1389). «استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس». نقد ادبی. شمارۀ 10. صص: 114-91.
  5. راسخ‌‌مهند، محمّد. (1389). درآمدی بر زبان‌‌شناسی شناختی نظریه‌‌ها و مفاهیم. تهران: سمت.
  6. رزمجویی، حبیب‌‌الله. (1392). «تحلیل و بررسی اشعار عاشورایی سیدعلی موسوی‌‌گرماوردی». نقد تابستان. شمارۀ 67. صص: 227-211.
  7. رضایی، محمّد و نرجس مقیمی. (1392). «بررسی استعاره‌‌های مفهومی در ضرب‌‌المثل‌‌های فارسی». مطالعات زبانی بلاغی. شمارۀ 8. صص: 116-91.
  8. شمیسا، سیروس. (1385). بیان. تهران: میترا.
  9. شهری، بهمن. (1391). «پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی». نقد ادبی. شمار‌‌ۀ 19. صص: 76-59.
  10. صادقی، مهدی؛ صادق‌‌زاده، محمود و عزیزاله توکلی. (1399). «زیبایی آواز و دستگاه موسیقی اشعار عاشورایی یزد در قالب نوحه». فنون ادبی. شمارۀ 4. صص 152-133.
  11. صالحی، پیمان و سهراب سهیلی. (1395). «عاشورا و امام حسین(ع) در اشعار شاعران فارسی و عربی معاصر». آیت بوستان. شمارۀ 2. صص: 151-123.
  12. صفربیگی، جلیل. (1391). شین. تهران: سپیده باوران.
  13. صفوی، کورش. (1387). درآمدی بر معنی‌‌شناسی. تهران: سوره مهر.
  14. صفوی، کورش. (1382). «بحثی دربارۀ طرح‌‌های تصویری از دیدگاه معنی‌‌شناسی شناختی». نامۀ فرهنگستان. شمارۀ 1. صص: 85-65.
  15. طراوت‌‌پور، قادر. (1393). ق، مجموعه شعر عاشورایی. تهران: اقلیما.
  16. عزیزی تهرانی، علی‌‌اصغر. (1381). شرح زیارت عاشورا، نگرشی عرفانی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی. تهران: دارالصادقین.
  17. سبزعلیپور، جهاندوست و سهیلا وزیری. (1397). «بررسی استعارۀ مفهومی عرفان خرابات است در دیوان حافظ». پژوهش‌‌های ادب عرفانی. شمارۀ 1. صص: 72-47.
  18. فوادیان، محمّدحسن و عبدالحمید نویدی. (1393). «بررسی و تحلیل محتوایی اشعار سروده ‌‌شده در رثای امام حسین(ع) در عصر عباسی». ادبیات حماسی. شمارۀ 1. صص: 86-63.
  19. قربان‌‌پور، جواد. (1391). بر آستان ارادت. جلد 3. مشهد: آستان قدس رضوی.
  20. قزوه، علیرضا. (1388). من می‌‌گویم شما بگریید. تهران: سورۀ مهر.
  21. قزوه، علیرضا. (1392). ترکیب‌‌بند عاشورایی با کاروان نیزه. تهران: سورۀ مهر.
  22. محدثی، جواد. (1398). درس‌‌هایی از زیارات عاشورا. قم: بوستان کتاب.
  23. محمّدزاده، مرضیه. (1392). «تحلیل اشعار عاشورایی عصر انقلاب اسلامی». کتاب نقد. شمارۀ 68. صص: 331-229.
  24. مغنیه، محمّدجواد. (1424). تفسیر الکاشف. جلد ۱. تهران: دارالکتب ‌‌الاسلامیه.
  25. مکارم‌‌شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. جلد 24. تهران: دارالکتب ‌‌الاسلامیه.
  26. نجفی، مهدی؛ طغیانی، اسحاق و محبوبه خراسانی. (1398). «تحلیل آوا و القا در اشعار عاشورایی صفایی جندقی». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. شمارۀ 31. صص: 97-81.
  27. هاشمی، زهره. (1389). «نظریۀ استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». ادب ‌‌پژوهی. شمارۀ 12. صص 129-119.
  28. هوشنگی، حسین و محمود سیفی‌پرگو. (1388). «استعاره‌‌های مفهومی در قرآن از منظر زبان‌‌شناسی شناختی». پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم. شمارۀ 3. صص: 34-9.
  29. Flowerdew, J. (2018). “Critical discourse studies and context”, In: The Routledge Handbook of Critical Discourse Studies, J. Flowerdew and J. E. Richardson (eds.), London and New York: Routledge. pp: 165-178.
  30. Hart, Ch. (2018). “Critical discourse studies and context”, In: The Routledge Handbook of Critical Discourse Studies, J. Flowerdew and J. E. Richardson (eds.), London and New York: Routledge. pp: 77-9.
  31. Lakoff, G. & Johnson, M. (2003). Metaphors we Live By. London: The University of Chicago Press.
  32. Lakoff, G. & M, Turner. (1989). More than cool reason: A field guide to poetic metaphor. Chicago. IL: University of Chicago Press.
  33. Lakoff, G. (1987). Women, fire, and dangerous things: What categories reveal about the mind. Chicago. IL. University of Chicago Press.
  34. Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In A. Ortony (Ed.). Metaphor and thought (pp. 202–251). Cambridge: Cambridge University Press.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 12، شماره 21
مهر 1401
صفحه 45-81

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار