واکاوی شگردهای بلاغی تشبیه در رسالة الطیور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران

10.22091/jls.2022.7717.1351

چکیده

رسالة الطیور، اثر نجم‌‌الدین رازی (654-573 ه.ق) دارای نثری خیالی و تمثیلی است و از جمله نثرهای آراسته و فنّی اواخر قرن ششم هجری به حساب می‌‌آید. نویسندۀ این اثر بنا به دلایل اجتماعی روزگار سخت خود سعی دارد با استفاده از محتوای تمثیلی و رمزی داستان و سیر در دنیای معقولات، از شگردهای ادبی مانند تشبیه استفاده کند تا وقایع را محسوس و عینی جلوه بدهد و آنها را از بهترین زاویۀ هنری گزارش کند. تشبیهات به کار رفته در این رسالۀ کوتاه، علاوه بر زیباتر کردن اثر، لذت دریافت متن را برای مخاطب دوچندان می‌کند. او با کمال مهارت، این نوع بدیعی را در سراسر داستانش گسترده است. غالب تشبیهات در این اثر، از نوع تشبیه بلیغ، تفضیلی، تلمیحی و توصیفی است. نویسنده از بهترین انواع تشبیه جهت استطراف تشبیه سود برده است. ابتکار نجم‌‌الدین در کمک گرفتن از این نوع هنری در بیان اندیشۀ او تازگی خاصی بخشیده است. او از شگردهایی چون: استفاده از آیات قرآنی، تلمیح به داستان پیامبران، ملموس کردن معقولات از طریق اصطلاحات نجومی، رزمی، اشرافی، مکان‌‌های جغرافیایی و منسوباتی اعم از انسان و حیوان استفاده کرده است. همچنین زینت دادن این نوع بیانی با صنایع دیگری چون: مراعات‌‌النظیر، تضاد، اغراق، تلمیح، استخدام، کنایه و استعاره، در تصویرآفرینی و گسترش حوزه زبان اثر جلوه می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rhetorical techniques of Simile in Resalat- ol-toyour

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Najjarian 1
  • Hakimeh Izadi 2
1 Professor Department of Persian language and literature, University of Yazd, Yazd, Iran
2 PhD student of Persian language and literature, University of Yazd, Yazd, Iran
چکیده [English]

Resalat–ol-Toyour, written by Najm-od-din Razi (573-654 H.Q.) has a mystical, allegorical prose and is among the technical prose and metaphorical texts in sixth century. To render the events tangible and to report them from the best perspective, the author uses literary techniques such as simile and undermines them with mystical and allegorical content of his stories. The similes intensify the beauty of the text and the pleasure of the audience. The technique is skillfully extended all through the text. Most of his similes/imageries include extended, detailed, allusive and descriptive ones. He benefited from best types of imageries to express his ideas innovatively. He has made use of Qura’nic Ayyahs, the stories of the prophets, allusion, making abstract concepts tangible through terms of astronomy, war, court and geography. Embellishing this type of expression with other techniques such as symmetry, conflict, exaggeration, allusions, mental imagery, and metaphor, he has managed to improve language and imagination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resalat–ol–Toyour
  • Najm–od- Din Razi
  • Rhetorical techniques
  • Imagery

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2.  احمدنژاد، کریم. (1372). فنون ادبی. تهران: پایا.
  3. اردلان جوان، علی. (1376). تجلی شاعرانۀ اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی. مشهد: آستان قدس رضوی.
  4. بهار، محمّدتقی. (1376). سبک شناسی؛ تاریخ تطور نثر فارسی. جلد دوم. چاپ نهم. تهران: بدیهه.
  5. پورنامداریان، تقی. (1357). «نگاهی به تصویرآفرینی در مرزبان‌‌نامه». کنگره تحقیقات ایرانی. شمارة 8. صص: 127-84.
  6. پورنامداریان، تقی. (1367). رمز و داستان‌‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
  7. پورنامداریان، تقی. (1374). سفر در مه. تهران: زمستان.
  8. تفتازانی، سعدالدین. (1372). مفصل شرح مطول (علم بیان). ترجمه ابومعین حمیدالدین حجت هاشمی خراسانی. جلد دوم. قم: ستاره.
  9. تفتازانی، سعدالدین. (1383). مختصرالمعانی. تهران: دارالفکر.
  10. جرجانی، عبدالقاهر. (1374). اسرار البلاغه. ترجمه جلیل تجلیل. تهران: دانشگاه تهران.
  11. جعفرزاده، مریم و زینب شیخ حسینی. (1400). «وجوه تشابه و تمایز پرنده نامه‌‌های ابن‌سینا، غزّالی و نجم رازی بر اساس نظریۀ کمبل». حکمت سینوی. صص: 289-265.
  12. خطیب قزوینی، جلال‌‌الدین محمّد. (1400). الایضاح فی علوم البلاغه. شرح و تعلیق عبدالمنعم خفاجی. بیروت: منشورات دارالکتاب اللبنانی.
  13. خطیبی، حسین. (1366). فن نثر در ادب پارسی. تهران: زوار.
  14. خلیلی جهان‌‌تیغ، مریم. (1380). سیب باغ جان. تهران: سخن.
  15. خلیلی رجائی، محمّد. (1392). معالم البلاغه؛ در علم معانی، بیان و بدیع. شیراز: دانشگاه شیراز.
  16. داد، سیما. (1371). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
  17. دائی‌‌جواد، محمّدرضا. (1335). علم بدیع در زبان فارسی. اصفهان: کتابفروشی تأیید اصفهان.
  18. سعادت، اسماعیل. (1384). دانشنامه زبان و ادب فارسی. جلد اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  19. سکاکی، ابویعقوب. (1317). مفتاح العلوم. قم: کتابخانه ارومیه.
  20. شمیسا، سیروس. (1371). بیان. تهران: فردوس.
  21. شمیسا، سیروس. (1377). سبک‌‌شناسی نثر. چاپ دوم. تهران: میترا.
  22. شمیسا، سیروس. (1384). سبک‌‌شناسی. تهران: میترا.
  23. صادقیان، محمّدعلی. (1382). طراز سخن. یزد: ریحانه الرسول.
  24. علوی‌‌مقدم، محمّد و رضا اشر‌‌ف‌‌زاده. (1379). معانی و بیان.تهران: سمت.
  25. غلامرضایی، محمّد. (1389). سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  26. فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
  27. کاردگر، یحیی. (1388). فن بدیع در زبان فارسی؛ بررسی تاریخی تحلیلی صنایع بدیعی از آغاز تا امروز. تهران: فراسخن.
  28. کزازی، میرجلا‌‌ل‌‌الدین. (1372). زیبایی شناسی سخن پارسی، بیان. تهران: مرکز.
  29. محبتی، مهدی. (1380). بدیع نو، هنر ساخت و آرایش سخن. تهران: سخن.
  30. مصاحب، غلامحسین. (1383). دایرةالمعارف فارسی. جلد اول. تهران: امیرکبیر.
  31. مصفا، اکرم. (1387). «بررسی نثر صوفیانه از سده پنجم تا قرن هشتم ه.ق». فصلنامه ادیان و عرفان. سال پنجم. شمارة 18. صص: 154-131.
  32. مظفری، علیرضا. (1387). وصل خورشید (شرح شصت غزل از حافظ شیرازی). تهران: آیدین.
  33. معین، محمّد. (1386). فرهنگ معین. تهران: زرین.
  34. مهدو‌‌ی‌‌فر، سعید. (1391). «یک ساخت تشبیهی نو یافته بر پایۀ سبک تصویرآفرینی قصاید خاقانی». فصلنامه سبک‌‌شناسی نظم و نثر فارسی. سال پنجم. شماره اول. صص: 112-91.
  35. میرصادقی، جمال. (1379). عناصر داستان. تهران: سخن.
  36. نادری، ابراهیم. (1370). تاریخ تحلیلی پنج هزار سال ادبیات داستانی ایران. بخش اول. تهران: گسترده.
  37. نافلی، مریم و حسین آقاحسینی. (1396). «تصویرهای تشبیهی فشرده و ویژگی برجسته سبکی متون منثور عرفانی». فصلنامه سبک‌‌شناسی نظم و نثر فارسی. سال دهم. شمارة یک. صص: 315-290.
  38. نجم رازی. (1362). رتبه الحیات همدانی و رسالة الطیور رازی. تصحیح محمّدامین ریاحی. تهران: توس.
  39. نجم رازی. (1391). مرصاد العباد. به اهتمام محمّدامین ریاحی. تهران: علمی - فرهنگی.
  40. نشاط، محمود. (1340). ادات تشبیه در زبان فارسی یا تشبیه به اعتبار ادات. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
  41. وحیدیان‌‌کامیار، تقی. (1383). بدیع از دیدگاه زیبایی‌‌شناسی. تهران: سمت.
  42. ولک، رنه. (1378). تاریخ نقد جدید. ترجمه سعید ارباب شیروانی. تهران: علمی.
  43. هاوکس، ترنس. (1377). استعاره. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
  44. همایی، جلا‌‌ل‌‌الدین. (1373). معانی و بیان. به کوشش ماهدخت همایی. تهران: هما.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 12، شماره 21
مهر 1401
صفحه 9-43

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار