تحلیل عناصر زبانی، موسیقایی، بلاغی و محتوایی «غزل3» مهدی اخوان ثالث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

10.22091/jls.2022.7986.1378

چکیده

پژوهشگران، «غزل 3» از دفتر «آخر شاهنامه» مهدی اخوان ثالث را یکی از بهترین تغزلات معاصر دانسته‌اند اما چندان به دلایل برتری و جایگاه این غزل در شعر معاصر اشاره نکرده‌‌اند. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش تحلیلی _ توصیفی، اثبات کردیم که این غزل در چهار حوزۀ زبانی، موسیقایی، بلاغی و محتوایی، مرزهای شعر را درنوردیده و به ساحت جدیدی از وحدت هنری دست یافته است. از نظر زبانی، پیوند با عناصر زبانی گذشته در سطح واژگان و نحو، سبب هنجارگریزی زمانی یا آرکائیسم شده و فضاسازی چندسویۀ زبانی را پدید آورده که امری تقلیدناپذیر است. همچنین وزن عروضی جدید غزل 3 اخوان، با مضمون عاشقانه و تراژیک آن هماهنگ بوده و در کنار صنعت واج آرایی و تکرار، این شعر را از موسیقی درونی و بیرونی سرشار کرده است. از نظر بلاغی، کوشش اخوان در بهره‌مندی از شکل ابتکاری آرایه‌های بیانی و بدیعی و اجتناب از کلیشه‌های رایج و مبتذل، تصاویر بلاغی را در جهت محتوای غنایی غزل به پیش برده است. به لحاظ درون‌‌مایه، بازنمود نوستالژی حضور معشوق در بهترین لحظه‌های زندگی شاعر، توصیف عظمت وجود او در کوچه‌های عاشقی و تحمل اندوه هجران او، فضای شعر را از صمیمیت و لطافت یک عشق واقعی و تجربه شده آکنده ساخته و زاویه دیدی متفاوت از معشوق و عشق پاک ارائه می‌کند. این مجموعه عوامل، غزل 3 را به الگوی موفقی برای عاشقانه‌های نو نیمایی و شعر غنایی معاصر تبدیل کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Linguistic, Rhetorical and Content Elements of Ghazal 3 by Mahdi Akhavan Sales

نویسندگان [English]

  • Yahya Kardgar 1
  • Soodeh Abbasi Sardari 2
1 Professor of the Department of Persian language and literature, University of Qom, Qom, Iran
2 PhD student of Persian language and literature, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

“Ghazal 3” from the book “Akhare Shahnameh” by Mahdi Akhavan Sales have considered as one of the best contemporary lyric poems by researchers. What are the reasons for its superiority? And why has this poem found such a place in contemporary poetry? Using descriptive- analytical method, this research shows that this poem in four areas including language, music, rhetoric and content has moved beyond the boundaries of poetry and has achieved a new area of harmony and artistic unity. Linguistically, the connection with the past linguistic elements at the levels of vocabulary and syntax has created temporal abnormality or archaism and a multidimensional linguistic atmosphere that is unimaginable. The innovative rhythm of the poem is in harmony with its romantic and tragic theme, and along with the alliteration and repetition, it has filled “ghazal 3” with internal and external music. Rhetorically, the author's attempt to take advantage of the innovative form of rhetorical and novel arrays and to avoid common and vulgar stereotypes, has promoted rhetorical images in the direction of the lyrical content of this poem. Conceptually, the representation of nostalgia of the presence of the beloved in the best moments of the poet's life, describing the greatness of her existence in the alleys of love and enduring the sorrow of her distance, fills the poetic space with the intimacy and tenderness of a real and experienced love. The combination of the mentioned factors has turned “ghazal 3” into a successful model for modern Nimai love songs and contemporary lyrical poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Poetry
  • Language
  • Rhetoric
  • Akhavan Sales
  • End of Shahnameh
  • ghazal 3
  1. اخوان ثالث، مهدی. (1382). صدای حیرت بیدار. زیر نظر مرتضی کاخی. چاپ سوم. تهران: زمستان و مروارید.
  2. اخوان ثالث، مهدی. (1384). زمستان. چاپ بیست و دوم. تهران: زمستان.
  3. اخوان ثالث، مهدی. (1385). سواحلی و خوزیات. چاپ دوم. تهران: زمستان.
  4. اخوان ثالث، مهدی. (1383 الف). آخر شاهنامه. چاپ هفدهم. تهران: زمستان.
  5. اخوان ثالث، مهدی. (1383 ب). ارغنون. چاپ دوازدهم. تهران: زمستان.
  6. اخوان ثالث، مهدی. (1383 پ). از این اوستا. چاپ سیزدهم. تهران: زمستان.
  7. اخوان ثالث، مهدی. (1383 ت). سه کتاب. چاپ دهم. تهران: زمستان.
  8. حافظ شیرازی، شمس‌‌الدین محمّد. (1380). دیوان حافظ. چاپ چهارم. تهران: دوران.
  9. حقوقی، محمّد. (1370). شعر زمان ما؛ مهدی اخوان ثالث. تهران: نگاه.
  10. دژی، شاهین. (1393). شهریار شهر سنگستان. چاپ سوم. تهران: سخن.
  11. دهخدا، علی‌‌اکبر. (1351). لغت نامه. زیر نظر سید جعفر شهیدی و محمّد معین. چاپ اول. تهران: سیروس. 
  12. رضایی، عبدالله؛ حسینی کازرونی، سید احمد و یعقوب کیانی. (1395). «بررسی نقش تکرار در موسیقی سروده‌‌های نیمایی اخوان ثالث». دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی. شمارة 81. صص: 177-163.
  13. زرقانی، مهدی. (1394). چشم انداز شعر معاصر ایران. چاپ پنجم. تهران: ثالث.
  14. سعدی شیرازی، مصلح‌‌الدین. (1389). غزل‌‌های سعدی شیرازی. به اهتمام محمّدعلی منصوری. تهران: انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران.
  15. شاملو، احمد. (1389). مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها. چاپ نهم. تهران: نگاه.
  16. شریفیان، مهدی و شریف تیموری. (1385). «بررسی فرایند نوستالژی در شعر معاصر (بر اساس اشعار نیمایوشیج و مهدی اخوان ثالث)». کاوش نامه زبان و ادبیات. شمارة 12. صص: 62-33.
  17. شریفیان، مهدی. (1393). «جنبه‌های بلاغی در شعر اخوان ثالث». زبان شناسی ادبی. شماره 19. صص: 11-1.
  18. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1391). حالات و مقامات م. امید. چاپ چهارم. تهران: سخن.
  19. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1399). ادوار شعر فارسی. چاپ یازدهم. تهران: سخن.
  20. شمیسا، سیروس. (1381). نگاهی تازه به بدیع. چاپ چهاردهم. تهران: فردوس.
  21. شهریار، سید محمّدحسین. (1368). کلیات دیوان شهریار. چاپ هشتم. تهران: زرین و نگاه.
  22. صهبا، فروغ. (1384). «کهن‌گرایی واژگانی در شعر اخوان». پژوهش زبان و ادب فارسی. شمارة 5. صص: 64-41.
  23. فاموری، مهدی و راضیه بازیار. (1391). «نگاهی به تغنیات مهدی اخوان ثالث (م. امید)». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. شمارة 2. صص: 94-77.
  24. فرخزاد، فروغ. (1399). دیوان اشعار فروغ فرخزاد. چاپ اول. تهران: گل آذین.
  25. قاسم‌زاده، محمّد و سحر دریایی. (1370). ناگه غروب کدامین ستاره. تهران: بزرگمهر.
  26. کاخی، مرتضی. (1390). باغ بی‌برگی. چاپ چهارم. تهران: زمستان.
  27. کنجوری، احمد. (1398). «عناصر ساختاری شعر دریچه‌ها». شفای دل. شمارة 1. صص: 102-87.
  28. محمّدی آملی، محمّدرضا. (1389). آواز چگور. چاپ چهارم. تهران: ثالث.
  29. مختاری، محمّد. (1392). انسان در شعر معاصر. چاپ چهارم. تهران: توس.
  30. مرمضی، ایمان و محمّدمهدی طاهری. (1395). «بررسی موسیقی در شعر مهدی اخوان ثالث». پویش در آموزش علوم انسانی. دورۀ دوم. شمارة 4. صص: 34-17.
  31. مشیری، فریدون. (1381). بازتاب نفس صبحدمان. جلد 1. چاپ دوم. تهران: چشمه.
  32. معین، محمّد. (1386). فرهنگ کامل معین. تهران: فردوس.
  33. موسوی، حافظ. (1396). لولی‌وش مغموم. تهران: نگاه.
  34. نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1385). لیلی و مجنون. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: زوار.
CAPTCHA Image