نام‌شناسی کتاب‌های بلاغی از منظر معنا، هسته معنایی، شفافیّت و تیرگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

10.22091/jls.2022.7889.1366

چکیده

نام شناسی (Onomastics) دانشی است که حوزهای گسترده از علوم گوناگون را در خود جمع کرده است؛ این دانش، نام ها را از زوایای مختلف اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی و زبانی مطالعه کرده و با توجه به جنبه های مختلف، قلمروهای دلالتی گوناگونی را دربارۀ چرایی نام ها تبیین می کند. در خودِ قلمرو زبانی نیز می توان ساختار نام ها را از زوایای مختلف بررسی و تحلیل کرد. در پژوهش حاضر نام کتاب های اصلی و معروف در حوزه بلاغت را از منظر هسته معنایی، شفافیت و تیرگی به شیوه ای تحلیلی - توصیفی بررسی کرده ایم. نتایج پژوهش نشان می دهد در نام هایی که «بلاغت» کانون نام اثر است و نام دارای ساختار اضافی است، باید برخلاف رویة معمول در چنین تحلیل هایی، جزء دوم را هستة ترکیب تلقی کرد. این ویژگی در آثاری که «بدیع» در آن‌ها به کار رفته نیز دیده می شود، درحالی که در بسیاری از نام ها که مضاف الیه آن‌ها «شعر» است، هستة ترکیب، همان بخش اول آن‌ها است؛ به عبارتی، این اسامی از جمله نام های درون مرکز هستند. آنچه در این بررسی بسیار درخور توجه است، نام های عربی است که در ساختار آن‌ها جار و مجرور دیده می شود. می توان مواردی از این دست را در شمار نام های مرکب اضافی قرار داد. علاوه بر این موارد، در این حوزه، با نام هایی سروکار داریم که باید آن‌ها را فاقد هسته ای مشخص بدانیم. از منظر شفافیت و تیرگی باید گفت در نام کتاب هایی که ساختار اضافی دارند، اغلب مضاف الیه بر هسته یا به عبارتی کل ترکیب سایه افکنده و آن را تحت تأثیر قرار داده است؛ حتی در ترکیبات وصفی نیز اغلب واژهای یافت می شود که همه ساختار را متأثر کرده است. در مجموع در این اسامی واژگان «بلاغت»، «شعر»، «ادب» و «نظم» بسیار نمایان است، لکن به نظر می رسد هیچ یک از آن‌ها موجب شفافیت نام نشده اند، بلکه آنچه شفافیت نام را در پی داشته، زمینة موضوعی نام یا بافت موقعیتی آن بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Onomastics of Rhetorical Books from the Perspective of Meaning, Semantic Core, Transparency, and Opacity

نویسنده [English]

  • Ahmad Rezaei
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Qom, Iran
چکیده [English]

Onomastics is a science that encompasses a wide range of disciplines. This knowledge studies the letters from different social, historical, geographical, linguistic, etc. angles. It also help explain the significance of the names from different aspects. In the realm of language, too, the structure of names can be studied and analyzed from different angles. In the present study, we have examined the names of the main books in the field of rhetoric from the perspective of semantic core, clarity, and opacity in an analytical-descriptive manner. The results show that in names that "Balaghat" is the center of the title of a work and the title has an additional structure, the second component should be considered as the core of the work. this feature is also seen in works in which "Badie" is used; but in many nouns, which are preceded by "She’r", the core of the compound is the first part. What is very noteworthy in this study are the Arabic names, many of which can be considered as compound adjectives, although these adjectives do not reveal much about the subject or of the rhetoric. In addition, we are dealing with names in this field that should be considered to have no specific core. But in terms of transparency and opacity, it must be noted that in the name of books that have an additional structure, it often overshadows the core, or in other words, the whole combination, and affects it. Even in descriptive combinations, a word is often found that affects the whole structure. In general, the words "Balaghat" (rhetoric), " Sh’er" (poetry), "Adab" (literature), "Nazm" (verse), etc. are very prominent in these names. However, none of them seem to have made the name transparent; what makes the name transparent is the thematic context of the name or its situational context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Onomastics
  • Rhetorical works
  • Semantic core
  • Transparency
  • Opacity
  1. ایزدی مبارکه، کامران و سید مهدی لطفی. (۱۳۸۸). «نام شناسی نام های فردی علم رجال». تحقیقات علوم قرآن و حدیث. سال 6. شمارۀ 2. صص: 33 -5.
  2. بدخشان، ابراهیم و فاطمه جودکی. (1390). «شفافیت و تیرگی معنایی در واژگان مرکب (عنصر غیرفعلی و ستاک حال)». فصلنامه زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج. سال 3. شمارۀ 8. صص: 26 -1.
  3. پالمر، ر. فرانک. (۱۳۷۴). نگاهی تازه به معنی شناسی. ترجمه کورش صفوی. تهران: مرکز.
  4. جرجانی، میرسید شریف. (۱۳۷۷). تعریفات. ترجمۀ حسن سیدعرب و سیما نوربخش. تهران: فرزان.
  5. جمعی از مؤلفان. (1387). دستور زبان فارسی. تهران: مدرسه.
  6. خباز، مجید. (1396). «جایگاه هسته در کلمات غیرفعلی فارسی». نامة فرهنگستان (ویژه نامة دستور). شمارۀ 3. صص: 166 – 153.
  7. رادویانی، محمّد بن عمر. (۱۳۶۲). ترجمان البلاغه. به تصحیح و اهتمام احمد آتش. تهران: اساطیر.
  8. رامی تبریزی، شرفالدین حسن بن محمّد. (1341). حقایق الحدائق. به تصحیح و با حواشی و یادداشت‌های سیدمحمّد کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.
  9. روحی، مهری. (۱۳۸۷). «استعارة اسامی خاص در زبان فارسی». مجلۀ پژوهش علوم انسانی. سال 9. شمارة ۲۴. صص: 138 ـ 131.
  10. زاهدی، محمّدصادق. (۱۳۸۵). «آیا اسم های عام ناظر بر انواع طبیعی، دارای معنا هستند». نامه حکمت. شمارۀ ۸. صص: 43-23.
  11. زندی، بهمن و بهزاد حیدری. (۱۳۹۵). «نام شناسی اجتماعی شناختی؛ حوزۀ نوین مطالعات میان رشته ای». فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی. دورۀ 9. شمارۀ 1. صص: ۱۲۷-۹۹.
  12. سبزواری، مهدی. (۱۳۹۲ الف). «تبیین و تحلیل رابطه های معنایی در اسامی مرکب برون مرکز فارسی معیار». پژوهشنامة انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی. سال 12. شمارۀ 1. صص: 61 ـ 45.
  13. سبزواری، مهدی. (۱۳۹۲ ب). «شفافیت و تیرگی معنایی اسامی مرکب زبان فارسی از دیدگاه شناختی». جستارهای زبانی. دورۀ ۴. شمارۀ ۳ (۱۵). صص: 73-55. شقاقی، ویدا. (1393). مبانی صرف. تهران: سمت.
  14. شوقی ضیف، احمد. (1965). البلاغه، تطور و تاریخ. مصر: دارالمعارف.
  15. شیخ الحکمایی، عمادالدّین و رامینا رضوان. (1398). «دانش نام شناسی و پژوهش های علوم تاریخی». پژوهش های علوم تاریخی. سال ١١. شمارة ٢. صص: 166-143.
  16. صفوی، کورش. (1379). درآمدی بر معنی شناسی. تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
  17. صفوی، کوروش. (۱۳۸۴). «بررسی لفظ خاص و عام از دیدگاه معناشناسی منطقی». فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا. سال 16. شمارۀ ۵۴. صص: 73-55.
  18. طاهر قلعه نو، زهرا سادات و دیگران. (۱۳۹۳). «نام شناسی شخصیت های قصه های عامیانه فارسی با تکیه بر فیروز شاهنامه». فصلنامة کاوشنامه. شمارۀ ۲۹. صص: 87-45.
  19. طباطبائی، علاءالدین. (1382). اسم و صفت مرکب در زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  20. طباطبائی، علاءالدین. (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
  21. غنچه‌‌پور، موسی و دیگران. (1398). «شفافیت معنایی و پردازش اسامی مرکب: شواهدی از بیماران زبان پریش ناروان فارسی زبان». پژوهش‌‌های زبانشناسی. سال 11. شمارۀ 2 (12). صص: 24 – 1.
  22. فرشیدورد، خسرو. (۱۳73). عربی در فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
  23. فرشیدورد، خسرو. (۱۳۸۸). دستور مفصل امروز. تهران: سخن.
  24. منتظری، سارا و دیگران. (1397). «درک معنایی اسامی مرکب درون مرکز و برون مرکز فارسی در غیرفارسی زبانان: رویکردی شناختی معنایی». پژوهش های زبانی. سال 9. شمارۀ 1. صص: 20 ـ 1.
  25. مهرآوران، محمود. (1395). سامان سخن. قم: جامعه المصطفی(ص) العالمیه.

Bright, William. (2003). What IS a Name? Reflections on Onomastics, Language And Linguistics 4.4:669-681.

Wheeler, Sara Louise. (2018). Autoethnographic onomastics: Transdisciplinary scholarship of personal names and ‘our-stories; Methodological Innovations. pp 1-11.

CAPTCHA Image