جمله‌های مرکب در مثنوی و تبیین الگوهای دستوری و روابط معنایی و منطقی‌ آن‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22091/jls.2021.6350.1295

چکیده

ترکیب، همیشه در دستور زبان با چالش‌‌هایی همراه بوده‌ است. اختلاف‌نظر در تقسیم‌بندی ساختمان واژگان و جمله‌‌ها نیاز به توضیح ندارد. هدف از این مقاله، شناخت جمله‌‌های مرکب و آشنا شدن با ساخت و اقسام جمله‌‌های مزبور است که از این رهگذر یکی از عناصر انسجام مثنوی به نام روابط معنایی منطقی هویدا می‌شود. کتاب‌های دستور زبان هنگام مطالعۀ ساختمان جمله، در توضیح و تبیین جملۀ مرکب نظرهای متفاوتی ارائه کرده‌اند. تقسیم این‌گونه جمله‌ها به «همپایه» و «مرکب»، باعث ایجاد ابهام شده است. عده‌‌ای، جمله‌های مرکب را منحصر به جمله‌‌های مرکب وابسته می‌‌دانند و مرکب‌‌ دانستن جمله‌‌های پیوسته را نپذیرفته‌‌اند؛ این مقاله با بررسی پیشینۀ تعاریف و بحث‌‌هایی دربارۀ جملۀ مرکب، دیدگاه‌‌های مزبور را نقد و ساخت دستوری جمله‌های پیوسته و وابسته را در مثنوی تبیین می‌نماید و نیز انواع تازه‌‌ای از جمله‌های پیوسته را به تقسیم‌‌بندی‌‌های پیشین می‌افزاید. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی از نوع توسعه‌‌ای و مطالعۀ موردی است. جامعۀ هدف، شش دفتر مثنوی بوده و داده‌‌ها بر اساس مطالعات کتابخانه‌‌ای گردآوری‌ شده است. نتیجه، اینکه وضعیت و جایگاه جمله‌‌های مثنوی را از هر حیث می‌‌شناساند و به نفع زبانشناسی و بلاغت به پایان می‌‌رساند. نگارنده تصویری دقیق و توصیفی درزمانی، از جمله‌های مثنوی فراهم نموده و گزارش معناداری از ویژگی‌‌های زبانی آن ارائه می‌‌نماید و سعی می‌شود نکته‌‌های بدیع و نویی مثل ساخت نحوی و صرفی و اقسام جمله‌های مثنوی ارائه کند. در ضمن بسیاری از بخش‌‌ها را آن‌قدر تکرار کند تا به نتیجه‌‌ای منطقی دست یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Combined Sentences in Rumi’s Masnavi, their Grammatical Patterns, and Semantic and Logical Relations

نویسنده [English]

  • mohammad paknahad
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Sentence combining has always been a challenging issue in grammar. There is disagreement over the classification of word and sentence structure. In grammar books, while studying sentence structure, different views have been expressed about combined sentences. Dividing combined sentences into "compound/coordinated" and “dependent/complex” sentences has created ambiguity. Some grammarians restrict combined sentences to dependent/complex sentences and exclude other sentences. This article reviews the definitions and discussions of combined sentences and criticizes these views and analyzes the grammatical structure of compound/coordinated and dependent/complex sentences in Rumi’s Masnavi. Meanwhile, it adds new types of compound/coordinated sentences to previous classifications. This case study has adopted descriptive-analytical research method involving the six volumes of Masnavi. Data were collected through library studies. In addition to identification and description of combined sentences, this study explored the semantic and logical relations in such sentences which is a significant step toward understanding cohesion in Masnavi. Thus, the research elaborates on the structure of sentences in Masnavi and contributes to linguistics. It offers a detailed picture of sentences in Masnavi and presents a significant report of their linguistic features. Attempt has been made to offer novel points about the subject and to repeat various parts until a logical conclusion is obtained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • criticism
  • history of compound sentences
  • dependent and continuous compound sentences
  • semantic and logical relations
  • cohesion
ارژنگ، غلامرضا.(1387).  دستور زبان فارسی. تهران: قطره.
افراشی، آزیتا.(1378).  «نگاهی به مسئله باهم‌‌آیی واژگان». فصلنامۀ زبان و ادبیّات.  شمارۀ 7 و 8. صص: 82- 73.
 امین مدنی، صادق.(1394). «حرف ربط و اصوات». کاوه. شمارۀ 21. صص: 150 ـ 148.
انوری، حسن و حسن احمدی‌گیوی.(1370).  دستور زبان فارسی 2 . تهران: فاطمی.
انوری، حسن.(1388). دستور زبان فارسی 1. تهران: دانشگاه پیام نور.
باطنی، محمّدرضا.(1372). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
بامشکی، سمیرا.(1388). «بررسی عوامل سازندۀ ابهام در مقالات شمس با تأکید بر مسئلۀ انسجام دستوری». مطالعات عرفانی. شمارۀ 10. صص: 86- 45.
البرزی، پرویز.(1386).  مبانی زبان‌‌شناسی متن. تهران: امیرکبیر.
پناهی، ثریّا.(1381). «فرآیند باهم‌‌آیی و ترکیبات باهم‌‌آیند در زبان فارسی». نامۀ فرهنگستان. شمارۀ 19. صص: 211- 199.
حق‌شناس، علی‌محمّد؛ سمیعی(گیلانی)، احمد و دیگران.(1393). زبان فـارسی 3 آموزش متوسطـه. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.   
خیامپور، عبدالرسول.(1372). دستور زبان فارسی. تهران: کتاب‌فروشی تهران.  
زمانی، کریم.(1387). شرح جامع مثنوی. 7 جلد. چاپ بیست و ششم. تهران: اطلاعات.
شریعت، محمّدجواد.(1371). دستور زبان فارسی. تهران: اساطیر.
شفائی، احمد.(1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی. تهران: نوین.   
صادقی، علی‌اشرف و غلامرضا ارژنگ.(1361). دستور.سال چهارم آموزش متوسطه رشته فرهنگ  و ادب وزارت آموزش ‌و پرورش.   
فرشیدورد، خسرو.(1375). گفتار‌‌هائی درباره دستور زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.  
ــــــــــــــــــــ .(1388). دستور مفصل امروز.تهران: سخن.  
لازار، ژیلبر.(1389). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمۀ مهستی بحرینی. توضیحات و حواشی از هرمز میلانیان. تهران: هرمس.
لطفی‌‌پورساعدی، کاظم.(1371). «درآمدی به سخن‌‌کاوی». مجلّۀ زبان‌‌شناسی. شمارۀ 1. صص: 9-3.
ــــــــــــــــــــــــــــ .(1374). درآمدی بر اصول و روش ترجمه. تهران:  مرکز نشر دانشگاهی.
مشکوة‌‌الدینی، مهدی.(1386).  دستـور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتــاری. ویرایش دوم. مشهــد: دانشگاه فردوسی.
مهرآوران، محمود.(1394). «الگوی شناور در ساخت جمله‌‌های مرکب با توجه به کاربرد زمان افعال». مجله فنون ادبی اصفهان. شماره 2 (پیاپی13). صص: 108-87.
مهاجر، مهران و محمّد نبوی.(1376). به‌سوی زبانشناسی شعر. تهران: مرکز.
ناتل خانلری، پرویز. (1370).  دستور زبان فارسی. تهران: توس.  
ــــــــــــــــــــــ .(1374). تاریخ زبان فارسی. چاپ پنجم. تهران: سیمرغ.  
وثوقی، حسین.(1363). «جملۀ مرکب و حذف معادل‌‌ها در زبان فارسی». نشریۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. صص: 188- 171.
وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی.(1379). دستور زبان فارسی. تهران: سمت.    
CAPTCHA Image