تبیین استعاره‌های انتقادی بخش اساطیری شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران

10.22091/jls.2021.6107.1269

چکیده

استعارة انتقادی اهداف و ایدئولوژی‌های سازندة معنای زبان را شناسایی می‌کند که راهبردی مهم، در جهت نظریة بلاغت برای مشروعیت زبانی در تحلیل‌های گفتمانی است. داستان‌های بخش اساطیری شاهنامه، از کیومرث تا کیخسرو که در طرح طبقه‌بندی زمینة ایدئولوژیک گفتمان قرار دارد، در این نوع تحلیل‌ها گنجانده می‌شود تا بتوان زیرساخت معناهای زبانی را از آن‌ها استخراج کرد. هدف پژوهش حاضر، تبیین این مسأله است که فردوسی چگونه از زبان جهت تولید زیرساخت‌ها و بازتولید روابط قدرت سازندة گفتمان بهره برده است و با استفاده از چه راهبرد زبانی این مسأله را گفتمان‌سازی می‌کند؟ برای دستیابی به این هدف، در این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی و بر پایة منابع کتابخانه‌ای است، از چارچوب نظری تحلیل انتقادی گفتمان مبتنی بر رویکرد نورمن فرکلاف استفاده می‌شود. نتیجة پژوهش نشان می‌دهد فردوسی با استفاده از شخصیّت‌پردازی که استعاره‌های او را شکل می‌دهد، توانسته زیرساخت‌ها و روابط قدرت سازندة گفتمان را در دو فرایند نهادی و اجتماعی، گفتمان‌سازی کند. استعاره‌هایی که فردوسی به کار برده، در طرحی طبقه‌بندی انسجام یافته که موضع فکری و دیدگاه طبقاتی او را در دفاع از ساختارهای جامعه و ارزش‌های نهفته در زیربنای آن نمایان می‌کند. آنچه به فهم استعاره‌های متن کمک می‌کند، پیش‌فرض‌های مهمی در خصوص ویژگی‌های صوری است که استعاره‌ها را به ارزش‌های اجتماعی و روابط قدرت پنهان متن پیوند می‌دهد. شناسایی استعاره‌های انتقادی که عبارتند از: فرّه، گاو، فریدون و کیخسرو، ضحاک و افراسیاب به کشف معانی فراتر از سطح زبانی و افزایش آگاهی انتقادی نسبت به نقش زبان در حفظ و تغییر روابط اجتماعی گفتمان کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the critical metaphors of the mythological part of Shahnameh

نویسنده [English]

  • shahrzad bahmani
Ph.D. graduate from Department of Persian Language and Literature, Payam-e Noor University Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

An important strategy in rhetoric for linguistic legitimacy in discourse analysis,critical metaphor identifies the goals and ideologies that create the meaning in language. The stories of the mythological part of Shahnameh, from Kiomars to Kaykhosrow, which fall in the ideological context of the discourse, are included in this type of analysis in order to extract the infrastructure of linguistic meanings from them. The aim of the present study is to explain how Ferdowsi used language to produce the infrastructure and reproduce the power- relations which create discourse, and what linguistic strategy he uses through which discourse is constructed. To achieve this goal, this research, which is analytical-descriptive based on library resources, uses the theoretical framework of critical discourse analysis based on Norman Fairclough's approach. The results of the research suggest that Ferdowsi through the use of characterization that forms his metaphors has been able to construct the discursive infrastructures and discourse-creating power-relations in both institutional and social processes. The metaphors used by Ferdowsi are integrated into a classification scheme that reflects his intellectual position and class perspective in defense of the structures of society and the values underlying them. What helps to understand the metaphors of the text are important assumptions about the formal features that link the metaphors to the social values and power relations of the hidden text. Identifying critical metaphors such as Farrah (grandure), cow, Fereydoun and Kaykhosrow, Zahak and Afrasiab helps to discover meanings beyond the linguistic level and increases critical awareness of the role of language in maintaining and changing the social relations of discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • mythological part
  • critical metaphors
  • explanation
ابن‌اثیر، الکامل.(1349). اخبار ایران. ترجمه محمّد ابراهیم باستانی پاریزی.تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌بلخی.(1385).  فارس‌نامه. تصحیح گای لیسترانج و رینولد نیکلسون. تهران: اساطیر.
آقاگل‌زاده، فردوس.(1391).«توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی».  فصلنامة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. شمارۀ 2. صص: 19ـ1.
بلعمی، ابوعلی محمّدبن‌محمّد.(1385). تاریخ بلعمی. تصحیح محمّدتقی بهار. به کوشش محمّدپرویز گنابادی. جلد 1. تهران: ‌زوار.
بهار، مهرداد.(1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.
بیرونی، ابوریحان.(1389). آثار الباقیه عن القرون الخالیّه. برگردان اکبر دانا سرشت. تهران: امیرکبیر.
تاجیک، محمّدرضا.(1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمّد.(1385).  شاهنامة ثعالبی. تهران: اساطیر.
حصوری، علی.(1388). سرنوشت یک شمن از ضحاک به اودن. تهران: چشمه.
خورنی، موسی.(1380). تاریخ ارمنیان. ترجمة ادیک باغداساریان. تهران: مؤلف.
دادگی، فرنبغ.(1390). بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.
روایت پهلوی.(1367). ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
رضی، هاشم.(1381). دانشنامه ایران باستان. جلد1. تهران: سخن.
سرکاراتی، بهمن.(1357). «بنیان اساطیری حماسه ملی ایران». دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. شمارۀ 125. صص: 65ـ1.
فرکلاف، نورمن.(1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه گروه مترجمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
فردوسی، ابوالقاسم.(1366).  شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق و به کوشش احسان یارشاطر. جلد 1. نیویورک: بنیاد میراث پارسی.
قائمی، فرزاد.(1390).«تحلیل انسان شناختی اسطورة فرّه و کارکردهای آن در شاهنامه و اساطیر ایران». فصلنامة جستارهای ادبی. سال 44. شمارۀ 3 (پیاپی 174). صص: 148ـ133.
ــــــــــــــــ .(1389). «تحلیل اسطورة کیومرث در شاهنامة فردوسی بر مبنای رویکرد نقد اسطوره‌ شناختی». فصلنامةجستارهای ادبی. شماره 176. صص: 65ـ37.
کتاب پنجم دینکرد.(1388). آوانویسی، ترجمه، تعلیقات ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: معین.
کریستن‌سن، آرتور.(1345). مزداپرستی در ایران قدیم. ترجمه ذبیح الله صفا. تهران: دانشگاه تهران.
کومون، فرانتس.(1386). دین مهری. ترجمة احمد آجودانی. تهران: ثالث.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی.(1384). زین الاخبار. به اهتمام رحیم رضازاده ملک. تهران: انجمن آثار و مفاخر ‌فرهنگی.
گیدنز، آنتونی.(1386). جامعه شناسی. با همکاری کارن بردسال. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نی.
گیگر، لودیک ویلهلم؛ فردریش هاینریش هوکو ویندیشن و والتر هینتس.(1382). زرتشت در گاثاها (عرفان، حکمت عملی، فلسفه و جهان شناسی). ترجمه هاشم رضی. تهران: سخن.
مجمل التواریخ و القصص.(1383). تصحیح محمّدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.
مختاری، محمّد.(1369). اسطورة زال. تهران: آگه.
مستوفی، حمدالله.(1387).  تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
مقدسی، طاهربن مطهر.(1376). آفرینش و تاریخ. مقدمه، ترجمه و تعلیقات محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگاه.
موله، ماریژان.(1386). ایران باستان. برگردان ژاله آموزگار. تهران: توس.
یشت‌ها. (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود. جلد2. تهران: دانشگاه تهران.
Charteris-Black. J. (2004). Corpus Approaches to Critical Metaphor Analysis,Basingstoke: Palgrave Macmillan.
 _______________. (2005). Politicians and RhetoricThe Persuasive Power of Metaphorc.Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Fairclough, N. (1989).Language and power.London: Longman.
 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman.
Lakoff, G. & M , Johnson. (1980). Metaphors We Live By.Chicago: University of Chicago Press.
______________. (1999). Philosophy in the Flesh: Embodied Mind and its Challenge to Western Thought .New York: Basic Books.
Pahlavi Dinkard.(1911). (Ed). Madan ,D & N, Bombay.
CAPTCHA Image