بررسی تطبیقی و بینامتنی «اشتباهِ درست» داستان پیل در تاریکی بر اساس نظریۀ یاکوبسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه

10.22091/jls.2020.4083.1249

چکیده

عارفان آثار پیشینیان، به خصوص سنایی و غزالی را چون سنّتی ادبی گرامی داشته و بدان‌ها توجه کرده‌‌اند. مولوی نیز در سرودن مثنوی معنوی به آثار سنایی، عطار و غزالی نظر داشته و برخی از حکایت‌‌ تمثیلی آنان را با تغیییراتی در شکل و محتوا بازگویی کرده‌است. حکایت «اشتباه درست» (پیل در تاریکی) را که بیانگر نقصان و ناتوانی انسان‌‌ها در شناخت از خداوند سبحان است، نخست غزالی به عربی، در «احیاءالعلوم» و سپس به فارسی در «کیمیای سعادت» آورده، و سپس سنایی از او و مولوی هم از آنان نقل کرده‌است. این پژوهش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر نظریۀ ارتباطی رومن یاکوبسن(1896-1982)، حکایت و کارکردهای حکایت «اشتباه درست» را در آثار مذکور، بر اساس دیدگاه فرانسوی ادبیّات تطبیقی، بررسی، و تأثیر و تأثر و تفاوت و شباهت‌‌های آنها را نشان می‌‌دهد. پرسش این است که از شش عنصرِ فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه، رمز و تماس در فرآیند ارتباطی داستان «اشتباه درست»، جهت‌‌گیری هر یک از این متون، برجسته‌‌کنندۀ کدامیک از کارکردهای عاطفی، انگیزشی، ادبی، ارجاعی، فرازبانی و کلامی‌‌ زبان بوده‌است؟ آیا شباهت و اختلافی دیده می‌‌شود؟ یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد که در آثار غزالی و سنایی جهت‌‌گیری پیام، به سمت موضوع مطرح شده و متن و حکایت، کارکرد ارجاعی دارد اما مولوی، در جهت‌‌گیری پیام به سمت مخاطب برمی‌‌گردد و حکایتش کارکرد کُنشی پیدا می‌‌کند. این‌ موارد با تغییر گیرنده (مخاطب)، پیام و زمینه یا بافت موقعیتی نیز ارتباط دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparative and intertextual study of the " True False story (Elephant in the Dark) based on Jacobson's theory

نویسنده [English]

  • vahid mobarak
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Razi
چکیده [English]

Mystics have cherished and paid attention to the works of their predecessors, especially those of Sanayi and Ghazali, as a literary tradition.Composing Mathnavi M’anavi, Rumi referred to the works of Sanayi, Attar and Ghazali and retold some of their allegorical anecdotes with changes in form and content.  The story of the "True False story" (Elephant in the Dark), which expresses the deficiency and inability of human beings to know God, is first narrated by al-Ghazali in Arabic, in Ahya al-Uloom, and then in Persian in Kimiyaye sa’adat, and is later adapted by Sanayi and Rumi. This descriptive-analytical study, based on Roman Jacobson's theory of communication, examines the anecdote and the function of the "True False story" anecdote in these works, based on the French view of comparative literature. The article then tries to show their differences and similarities. The main question is, oncerning six elements of sender, receiver, message, context, code, and contact in the communication process of the " True False story ", which of the emotional, motivational, literary, referential, Has it been metalanguage and verbal language foregrounded by the orientation of each of these texts? Are there similarities and differences? Findings show that in Al-Ghazali and Sanayi's works, the direction of the message is towards the subject and the text, while the anecdote has a referential function, but Rumi returns to the audience in the direction of the message and his anecdote has an action function. All of this is also related to the recipient, the message, and the context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "True False Story"
  • Revival of the Sciences of Religion
  • and the Alchemy of Happiness
  • Muhammad Ghazali
  • Hadiqah al-Haqiqah
  • Sanayi
  • Rumi
  • Mathnavi
  • Jacobson
  • Communication Theory

مراجع

احمدی، بابک.(1370). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
ـــــــــــــــ.(1390). حقیقت و زیبایی. چاپ بیستم. تهران: مرکز.
اسکیلئوس، اوله‌‌مارتین.(1393). درآمدی بر فلسفه و ادبیّات. ترجمۀ محمّد نبوی. تهران: آگه.
امینی، بهزاد و علیرضا مظفری.(1393). «فرآیند درونی سازی در مثنوی معنوی». مجلۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی.شمارۀ 37. صص: 33-11.
انوشیروانی، علیرضا.(1390). «ضرورت آشنایی با نظریه‌‌های ادبیّات تطبیقی در ایران (سرمقاله)». ویژه نامۀ ادبیّات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دورۀ دوم. شمارۀ اول. صص: 8-3.
ایگلتون، تری.(1383). پیش درآمدی بر نظریۀ ‌‌ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
آلن، گراهام.(1380). بینامتنیّت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
بی‌‌نیاز، فتح‌الله.(1387). درآمدی بر داستان‌‌نویسی و روایت‌‌شناسی. تهران: افراز.
برتنس، هانس.(1384). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمّدرضا ابوالقاسمی. چاپ دوم. تهران: ماهی.
بشیری، محمود و طاهره خواجه‌‌گیری.(1390). «بررسی سه غزل سنایی بر پایه نقد فرمالیستی با تأکید بر آرای گرامون و یاکوبسن». پژوهش‌‌‌‌نامه زبان و ادبیات فارسی. دوره سوم. شمارۀ 9. صص: 91-73.
پورنامداریان، تقی.(1380). در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی. تهران: سخن.
حدیدی، جواد.(1356). برخورد اندیشه‌‌ها. تهران: توس.
دبروین، ی.ت.(1378). حکیم اقلیم عشق. ترجمۀ مهیار علوی مقدم و محمّدجواد مهدوی. مشهد: آستان ‌‌قدس رضوی.
دیپل، الیزابت.(1389). پیرنگ. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: مرکز.
ذوالفقاری، محسن.(1381). شیوه‌‌های نقد ادبی در ایران. اراک: دانشگاه اراک.
زرقانی، سید مهدی.(1389). «سابقۀ برخی مضامین حدیقۀ سنایی در منابع نزدیک وی». نشریۀ جستارهای ادبی. دوره43. شماره1. صص: 168 -147.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین.(1374). بحر در کوزه. چاپ ششم. تهران: علمی.
ــــــــــــــــــــــــ.(1388). آشنایی با نقد ادبی. چاپ هشتم. تهران: سخن.
سبزیان‌‌پور، وحید.(1394). عنبرستان. تهران: یاردانش.
سنایی، مجدودبن آدم.(1377). حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه. تصحیح محمّدتقی مدرس رضوی. تهران: امیرکبیر.
سیّدی، سیدحسین.(1390). «درآمدی توصیفی- تحلیلی بر چیستی و ماهیت ادبیّات تطبیقی». مجلۀ نقد و ادبیّات تطبیقی. شماره 3. صص: 23-1. 
صفوی، کورش.(1390). از زبانشناسی به ادبیّات. جلد اول و دوم. تهران: سورۀ ‌‌مهر.
علوش، سعید.(1987). مدارس الادب المقارن، دراسه منهجیه. [بی‌جا]: المرکز الثقافی العربی.
غزالی طوسی، أبوحامد محمّدبن‌محمّد.(1387). احیاء علوم‌الدین. ترجمۀ مؤیدالدین محمّد خوارزمی. قم: تبیان.
ــــــــــــــــــــــــــــــ .(1428). احیاء علوم الدین. الطبعه الثالثه. قاهره: دارالسلام.
ــــــــــــــــــــــــــــــ .(بی‌تا). احیاء علوم الدین. بیروت: دارالمعرفه.
ــــــــــــــــــــــــــــــ .(1389). کیمیای سعادت. با مقدمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: نگاه.
غنیمی‌‌هلال، محمّد.(1987). الادب المقارن. الطبعه الثالثه عشره. بیروت: دارالعوده.
فرامرز قراملکی، احد و اسماعیل زارعی‌حاجی‌آبادی.(1386). «شناخت خدا از دیدگاه مولانا». پژوهش‌‌های فلسفی و کلامی. شمارۀ 3 و 4. صص: 277-259 .
کاظمی، غلامرضا و دیگران.(1392). «ادبیّات تطبیقی از منظر رویکرد بینامتنی». مطالعات زبان و ترجمه. شمارۀ 3. صص: 87 -63.
گولپینارلی، عبدالباقی.(1371). نثر و شرح مثنوی. جلد 1. ترجمۀ توفیق سبحانی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
گیرو، پی‌یر.(1380). نشانه‌شناسی. ترجمۀ محمّد نبوی. تهران: آگاه.
محسنیان‌راد، مهدی.(1368). ارتباط شناسی. تهران: سروش.
مرتضایی، بهزاد.(1391). «جایگاه عقل در جهان‌‌بینی عرفانی ابن عربی و دلایل ناتوانی آن در شناخت حق». اندیشۀ نوین دینی. دورۀ 8. شمارۀ 29. صص: 211-195 .
مکاریک، ایرناریما.(1385). دانشنامۀ نظریه‌‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجری و محمّد نبوی. چاپ دوم. تهران: آگه.
مولوی، جلال‌الدین محمّد.(1363). مثنوی معنوی، متن و تعلیقات دفتر سوم. تصحیح محمّد استعلامی. تهران: زوّار.
میرزایی خلیل‌‌آبادی، بتول و دیگران.(1390). «الگوی ساختاری – ارتباطی حکایت‌‌های حدیقه». متن‌شناسی ادب فارسی. شمارۀ 9. صص: 74-55.
نبی‌‌لو چهرقانی، علیرضا.(1387). «بررسی دیدگاه‌‌های زبانی و ادبی سنایی». پژوهش‌‌های ادبی. دوره 6. شماره 22. صص: 177-155.
ــــــــــــــــــــــ .(1389). «بررسی دیدگاه‌‌های زبانی و ادبی مولانا». پژوهش‌‌های ادبی. دوره 7. شماره 27. صص: 150-121.
ندا، طه.(1387). ادبیّات تطبیقی. ترجمۀ هادی نظری‌‌منظم. چاپ دوم. تهران: نی.
یاکوبسن، رومن و دیگران.(1369). زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نی.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 10، شماره 17
شهریور 1399
صفحه 225-248

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار