تحلیل معنایی حروف اضافه «از» و «به» در رباعیات خیام بر مبنای معنی‌شناسی شناختی

نوع مقاله : دستوری-بلاغی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

10.22091/jls.2025.11623.1643

چکیده

  در دستور ساخت­گرا، مقوله­های دستوری به­عنوان سازه­های زبانی مستقل از هم مطالعه می­شوند و تعریف و توصیف آن­ها نیز تنها در ساحتی صوری- ساختاری صورت می­گیرد؛ اما در معنی­شناسی ­شناختی که شاخه­ای از زبان­شناسی شناختی است، مقوله­های دستوری از منظر مفهومی بررسی و تحلیل می­شوند و عنصر معنا در توصیف این مقوله­ها نقش تعیین­کننده­ای دارد. یکی از این مقوله­های دستوری، حروف اضافه است که در رویکرد معنی­شناسی شناختی به آن­ها توجه ویژه­ای شده و در قالب نظریه­هایی چون طرح­واره­های تصوری، مقوله­بندی و نظریة سرنمون به نقش آن­ها در شناخت و ساخت معنا پرداخته شده است؛ از این­رو مطالعة معنایی حروف اضافه در متون ادبی، در چگونگی مفهوم­سازی نظام فکری آن متن نقش مهمی دارد. در پژوهش حاضر به توصیف و تحلیل جهان اندیشگانی رباعیات خیام از طریق حروف اضافة مکانی «از» و «به» پرداخته­ و نشان داده­ایم که چگونه این دو حرف اضافه در قالب طرح­واره­های تصوری حرکتی و نیرو پویایی، تفکر خیام را دربارة انسان، هستی و زندگی مفهوم­سازی کرده­اند و دریافت اندیشه­های خیامی چون غنیمت­شمردن دم، لذت­گرایی، انسان­وارگی اشیاء و طبیعت چگونه از طریق نقش استعاری این حروف اضافه در زبان بازنمایی شده­ اند و سبکی شخصی را با عنوان خیامانه در شعر فارسی پدید آورده ­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Semantic Analysis of the Persian Prepositions "az" (from) and "be" (to) in Khayyam’s Quatrains Based on Cognitive Semantics

نویسنده [English]

  • batul vaez
Associate Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University; Member of Language and Literature Interdisciplinary Research Center, Allameh Tabataba’i University
چکیده [English]

In traditional grammar, grammatical categories such as nouns, prepositions, verbs, adjectives, adverbs, and others are studied as independent linguistic structures, with their definitions and descriptions based solely on formal-structural criteria. However, in cognitive semantics—a branch of cognitive linguistics—these grammatical categories are examined conceptually, where meaning plays a decisive role in their description. Among these grammatical categories, prepositions receive special attention in cognitive semantics and are analyzed through theories such as image schemas, categorization, and prototype theory, focusing on their role in knowledge formation and meaning construction. Thus, semantic analysis of prepositions in literary texts is significant in understanding the conceptual framework of a text’s worldview. In this study, we describe and analyze the intellectual world of Khayyam’s quatrains through the spatial prepositions “az” (from) and “be” (to), showing how these two prepositions, within the framework of movement and force dynamics image schemas, conceptualize Khayyam’s perspectives on humanity, existence, and life. We also explore how concepts central to Khayyam’s thought—such as seizing the moment, hedonism, the personification of objects and nature—are represented through the metaphorical roles of these prepositions in language, establishing a unique poetic style in Persian literature, known as ‘Khayyamic’.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Semantics
  • Prepositions
  • Image Schemas
  • Figure and Ground
  • Khayyam’s Quatrains

مراجع

  •  

    References

    • Alinejad, M & Arianpour (2019). Roykard_e manashenasi shenakhti be harf_e ezaf_I be ba takid bar shahname_i Ferdowsi. Zaban ahenakht. Vol 10. No 1. Pp. 81-97. DOI: 30465/ls.2019.4393 [In Persian]
    • Anvari, H. (2003). Frahan_e bozorg_e Sokhan. Tehran: Sokhan. [In Persian]
    • Ariyan, H. (2019). Tahlil_e ostor_e khak dar andish_e khayyam Neyshaburi. Majal_e Tafsir va Tahlil_e Mooton_e zaban va Adabiyyat Farsi. No 42. pp 277-298. DOI: https://sanad.iau.ir/Journal/dehkhoda/Article/864839 [In Persian]
    • Bahrami Khorshid, S. (2010). Dastoor_e Shenakhti (Mabani Nazri va Karbast_e An dar Zaban_e Farsi). 1th Pub. Tehran: Samt. [In Persian]
    • Jalal-o-din Mohammad (2014). Shrah_e Jamee Masnavi. Karim Zamani. Pub 25th. Tehran: Etelaat. [In Persian]
    • Golfam, A. & Yousefi Rad, F. (2010). A Cognitive Semantic Approach to Persian Spatial Prepositions a Pedagogical Perspective, Case Study: Persian Preposition/dar/Pazhuhesh_e Zabanha_ye Khareji.No56. Special Issue English.Spring. Pp. 167-179. DOI: https://jor.ut.ac.ir/article_20562_155390bfd9bed8b8dc6acf306f2da540.pdf
    • Jansoon, M. (2019). Badan dar zehn: Mabani Jesmani Maana. Takhayyol va Estedlal. Trans by Jahanshah Mirzabeigi. 3th Pub. Tehran: Agah. [In Persian]
    • Khayyam Neyshaburi. (2000). Robayyat Omar Khayyam. Gerdavari va Moghaddameh by Hussain Dansh. Tozih: Tofigh Sobhani. 1th Pub. Tehran: Tehran University Publication. [In Persian]
    • Langaker, R. (2018). Mabani Dastoor_e Shenakhti. Trans by Jahanshah Mirzabeigi. 1th pub. Tehran: Agah. [In Persian]
    • Langacker, Ronald W. (1987). Foundation of Cognitive Grammar. vol.1. Theoretical Prerequistes. Stanford: Stanford University Press.
    • Langacker, Ronald W. (2007). Cognitive Grammar: A Basic Introduction.Oxford: Oxford University Press.
    • M. (2005). Frahang_e Farsi. Yek Jeldi Dr. Moein. Tehran: Rah-e Roshd. [In Persian]
    • Nateh Khanlari, P. (1995). Tarikh_e Zaban_e Farsi. 5th Tehran: Nashr_e Siymorgh. [In Persian]
    • Rasekh Mahand, M. (2010). Barrasi Maani Hurof_e Ezafeh_e Makani Frahang_e Sokhan bar asas_e Manishenasi_e shenakhti. Adab Pajohi. No 14. Pp 49-66. DOI: 1001.1.17358027.1389.4.14.2.6 [In Persian]
    • Razaviyan, H. & Masomeh Khanzadeh (2014). Chand Manaei_e Harfe Eafeh_ee Be dar Zaban_e Farsi ba Roykard_e Manishenasi shenakhti. Faslname_y Motaleat_e Zaban va Goyehhay Gharb_e Iran. Danshkad_e dabiyat va Olum_e Ensani, Danshgah_e Razi Kermanshah. No 1, 10th Vol . Pp. 81-97. DOI: https://jlw.razi.ac.ir/article_505_acab21aa85013833b4c5623b3e6fbfd2.pdf [In Persian]
    • Romeyeh, V. & Digaran (2019). Barrasi Karbordi va Tahlil_e Harf_e Ezafeh_i Az dar Ketab_e marzban nameh. Kavvosh nameh. Vol 20. No 43. Pp 185-216. DOI: 29252/kavosh.2020.1743 [In Persian]
    • Sadeghi Samarjani, H. & Ali Yahyaei (2018). Khayyam dar magham_e eteraz be siyasat_hay kherad setiz asr_e saljoghi. Vol 2. No 5. Pp. 127-144. DOI: 22055/jrp.2018.15434 [In Persian]
    • Turewicz, K. (2004). Understanding Prepositions through Cognitive Grammar a case of IN.
    • Tyler,A. & Evans,V. (2003). The semantics of English prepositions,spatial scenes embodied meaning and cognition: Cambridge University Press.
    • Vaez, B. & Nayyerh Sadri (2013). Balaght va Anvae Adabi ba Tekyeh bar Belaght_e Noee Robaee. Matnpajoohi Adabi. No 57. Vol 17. Pp. 7-32. DOI: 22054/ltr.2013.6611 [In Persian]
    • Zahedi, K. & Atefeh Mohammadi Zeyarati (2011). Shabak_e manaei harf_e ezafi Az dar charchoobe manishenasi shenakhti. Tazeha_e Oulum_e shenakhti, No 1. Vol 13. Pp. 67-80. DOI: https://icssjournal.ir/article-1-319-fa.pdf [In Persian]
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 14، شماره 26
پاییز و زمستان
اسفند 1403
صفحه 101-117

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار