شاخصه‌های زبانی و بلاغی معارف برهان‌الدین محقق ترمذی

نوع مقاله : دستوری-بلاغی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.22091/jls.2024.11201.1628

چکیده

از جمله آثاری که در زمرۀ معارف‌نامه‌ها جای‌ می‌گیرد، کتاب معارف‌ برهان‌الدین حسین محقق ترمذی (638-561 ه.ق)، مرید بهاءولد و استاد مولاناست. این مقاله بر آن است تا به ‌شیوة تحلیلی- توصیفی، معارف برهان‌الدین محقق ترمذی را با تکیه بر ویژگی‌های زبانی و بلاغی آن بررسی کند و از این طریق، به دو پرسش اصلی پاسخ دهد: 1. ساختار معارف برهان‌الدین از منظر زبانی (آوایی، واژگانی، نحوی) و بلاغی چگونه است؟ 2. کدام شاخصه‌ها در این اثر وجود دارند که آن را در ردیف معارف‌نامه‌ها جای می‌دهند؟ این مقاله در چند گام، به سؤالات مطرح‌شده، پاسخ داده است. نتایج، نشان می‌دهد که کاربرد واژگان و اصطلاحات گونة ‌گفتاری، همچنین نحو کلام و ساختار دستوری متن، متأثر از شیوة مجلس‌گویی و ایراد وعظ و خطابه است. تکرار ارکان جمله، استفاده از جملات هم‌پایه، استفاده از کارکردهای مختلف وجوه فعل در کلام، درهم‌آمیختگی متن با آیات و احادیث و تلمیحات قرآنی و روایی، کاربرد ابزارهای بیانی برای افزودن بر جذابیت کلام و تأثیر بر مخاطب و... از مؤلفه‌های قابل ذکر معارف برهان‌الدین محقق است که در دیگر متون نوع ادبی معارف‌نامه نیز کاربرد دارد. با توجه به پیوند و ارتباط عمیق میان زبان، بلاغت و سطح فکری و اندیشگانی متن با بافت موقعیتی شکل‌گیری آن، متن مورد مطالعه، از منظر ایدئولوژی و محتوایی نیز به صورت اجمالی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Linguistic and Rhetorical Features of Borhan ol-Din Mohaghghegh Termazi’s Maarif

نویسندگان [English]

  • Mahboubeh Mobasheri 1
  • Zahra Kianbakht 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
2 M.A in Persian language and literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Among the works that are included in the category of Maarif-nameh is the book Maarif by Borhan ol-Din Hosein al- Mohaghghegh al-Termazi (561-638), a disciple of Baha'u'llah and teacher of Rumi. This article intends to use analytical-descriptive method, examine the style of Maarif of Borhan ol-Din Mohaghghegh Termazi and in this way, answer the two main questions: What is The stylistic structure of Maarif of Borhan ol-Din Mohaghghegh Termazi from linguistic aspects (phonetic, lexical, syntactic), literary-rhetorical and intellectual? Which stylistic features are there in this work which also exist in the literary genre of Maarif? This article in a few steps, has answered the questions raised. The results show that the use of words and expressions of the speech genre, as well as the syntax and grammatical structure of the text, are influenced by the style of public speaking and sermon delivery. Repetition of sentence elements, use of co-ordinate sentences, use of different functions of verb tenses in speech, integration of the text with verses and hadiths and Quranic and narrative allusions, use of expressive means to add to the attractiveness of the speech and the impact on the audience, etc. are among the noteworthy components of Maarif of Borhan ol-Din Mohaghghegh Termazi, which is also used in other texts of the Maarif-nameh literary genre. Given the deep connection between the language, rhetoric, and intellectual and ideological level of the text with the situational context of its formation, the text has also been briefly examined from an ideological and content perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical texts
  • Maarif-nameh
  • Maarif
  • Borhan ol-Din Mohaghghegh Termazi
  1. قرآن کریم.
  2. اب‍راه‍ی‍م‍ی دی‍ن‍ان‍ی‌، غلامحسین. (1381). «عقل و عشق در نظر محقق ترمذی». فصلنامة فلسفة دانشگاه تهران. شمارة 4 و 5. صص: 33-23.
  3. پورمظفری، داوود. (1392). «مطالعۀ سبک‌شناختی گفتارنوشت‌های نثر عرفانی (از قرن چهارم تا پایان قرن هفتم)». رسالة دکتری. به راهنمایی محمود فتوحی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  4. چامسکی، نوام. (1377). زبان و ذهن. ترجمة کورش صفوی. تهران: هرمس.
  5. ریاحی، محمّدامین. (1388). «مولوی و ادبیات مولویه». پژوهشنامة فرهنگ و ادب. شمارة 9. صص: 51-40.
  6. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1390). تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن. ترجمة مجدالدین کیوانی. چاپ سوم. تهران: سخن.
  7. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه (درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی). چاپ سوم. تهران: سخن.
  8. شیمل، آن‌ماری. (1377). من بادم و تو آتش. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. چاپ اول. تهران: توس.
  9. صدری‌نیا، باقر. (1390). «بررسی عوامل و ابعاد مهاجرت ایرانیان به آسیای صغیر در قرن هفتم». تاریخ‌نامة ایران بعد از اسلام. سال 1. شمارة 2. صص: 69-43.
  10. غلامرضایی، محمّد. (1386). «نثرهای گفتاری متصوفه». کتاب ماه ادبیات. شمارة 6. پیاپی 120. صص: 48-36.
  11. غلامرضایی، محمّد. (1388). سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه (از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  12. غلامرضایی، محمّد. (1394). سبک‌شناسی نثر پارسی (از قرن چهارم تا قرن سیزدهم). چاپ اول. تهران: سمت.
  13. غلامرضایی، محمّد. (1398). سبک‌شناسی تفصیلی نثر پارسی. تهران: سمت.
  14. فتوحی، محمود. (1390). سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها، روش‌ها). تهران: سخن.
  15. فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  16. محقق ترمذی، برهان‌الدین. (1377). معارف (مجموعه‌ مواعظ و کلمات سید برهان‌الدین محقق ترمذی). تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  17. محمّدی، کاظم. (1392). سید برهان‌الدین، مرشد مولانا. چاپ اول. تهران: نجم کبری.
  18. مشرف، مریم. (1395). مولوی و تفسیر عرفانی. چاپ اول. تهران: سخن.
  19. مشرف، مریم. (1397). «رویکرد باطنی برهان‌الدین محقق ترمذی و تأثیر آن در آثار مولوی». کاوش‌نامه. سال 19. شمارة 38. صص: 30-9.
  20. موحد، محمّدعلی. (1388). «در باب کتاب فیه‌مافیه». نگاه نو. شمارة 83. صص: 113-110.
  21. نزهت، بهمن. (1392). «بهاءولد و تداوم سنّت معارف‌نامه‌نویسی در عرفان و ادب فارسی». مطالعات عرفانی. شمارة 17. صص: 232-205.
  22. واثقی خوندابی، داود. (1399). «پژوهشی در اندیشه‌های برهان‌الدین محقق ترمذی». فصلنامۀ علمی عرفان اسلامی. شمارۀ 64. صص: 34-11.
  23. وردانک، پیتر. (1389). مبانی سبک‌شناسی. ترجمة محمّد غفاری. تهران: نی.
  24. Nina Nørgaard, Beatrix Busse, Rocío Montoro. (2010). Key Terms in Stylistics. New York: Continuum Publishing Corporation.
CAPTCHA Image