بلاغتِ شناختی صفت در شعر حافظ

نوع مقاله : دستوری-بلاغی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌‌آباد، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌‌آباد، ایران

3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌‌آباد، ایران.

10.22091/jls.2024.11351.1635

چکیده

مطالعۀ شناختی، برخی از زوایای ناشناختۀ متن ادبی را بر ما روشن می‌کند. بنابراین، به‌‌کارگیری نظریۀ استعاره‌های مفهومی به عنوان ابزاری مفید برای درک بهتر اثر ادبی مؤثر است. در این نوشتار به بررسی کارکرد بلاغی صفت پرداخته می‌‌شود که فرآیند عینی‌‌سازی آن را نظریۀ استعاره‌‌های مفهومی توصیف می‌‌کند. صفت به دلیل قابلیّت حضور در بیشتر جایگاه‌های نحوی و همچنین ظرفیت معنایی و بلاغیِ قابل ‌‌اعتنایی که دارد، مورد توجه حافظ قرار گرفته و از این امکان در جهت گسترش معنا و خلق آرایه‌ها و تصاویر بلاغی سود جسته است. در مواردی برای آفرینش یک صفت بلاغی، صفت را در قالب واژه‌ای دیگر عینی‌سازی می‌کند و عملاً اساس بلاغت صفت را بر حوزه‌های شناختیِ محسوس می‌گذارد. از این رو، توصیف کارکرد شناختی صفت در جهت تبیین کارکرد بلاغی آن ضرورت می‌یابد. در پژوهش پیش‌رو به صورت کتابخانه‌ای و به روش توصیفی _ تحلیلی، ابتدا ذیل مقوله‌های بلاغی، کارکرد شناختی آن مقوله تشریح، سپس با ذکر شاهد مثال، کارکرد بلاغی و شناختی صفت و نقش آن در چرخۀ بلاغی بیت توصیف شده ‌‌است. صفت‌‌هایی مانند: گلرخ، دلسوخته، ناسَره، آصفی، بیدل و ترِ شیرین، به عنوان مجرای ورود ذهن به حوزه‌هایی شناختی عمل می‌کنند که علاوه بر آشکارسازی معانی ضمنی، چگونگیِ خلق آرایه‌های بلاغی را نیز روشن می‌کند. از نتایج دیگر این رویکرد شناختی _ بلاغی، تصحیح بیت «بی زلفِ سرکشش ...»، به وسیلۀ حوزۀ شناختی پنهان در صفتِ «سرکش» است؛ از این رهگذر یافته‌های لطیف و دلپذیری به دست آمده که از تیررس اندیشۀ شارحان و صاحب‌‌نظران به‌‌دور مانده ‌‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Cognitive Rhetoric of Adjective in Hafez Poetry

نویسندگان [English]

  • Rouhollah Nouri 1
  • Ali Noori 2
  • Ali Heidari 3
1 PhD student in Persian language and literature, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran
2 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
3 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran
چکیده [English]

Cognitive study sheds light on some unknown angles of the literary text. Therefore, it is effective to use the theory of conceptual metaphors as a useful tool to better understand the literary work. In this article, by descriptive-analytical method, the rhetorical function of adjectives is investigated through the theory of conceptual metaphors. Adjectives appear in all syntactic positions and have significant semantic and rhetorical capacity. Using this possibility, Hafez has expanded the meaning and created rhetorical images and has based the rhetoric of adjectives on cognitive domains. Therefore, it becomes necessary to describe the cognitive function of adjectives has described to explain their rhetorical function. In this research. primarily the cognitive function of each rhetorical category has been described, then cognitive and artistic function of the adjectives and their roles in the rhetorical cycle of verse have been described through examples. Another result of this cognitive-rhetorical approach is the correction of texts by means of hidden cognitive domains The rhetorical cognitive description of adjectives clarifies the philosophy of rhetorical devices. Emendation of versions by hidden cognitive domains is another result of this approach. This research is in the descriptive analytical method. Emendation of versions by hidden cognitive domains is another result of this approach. This research is in the descriptive analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • Adjective
  • Rhetoric
  • Conceptual metaphor

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابتهاج، امیرهوشنگ. (۱۳۷۸). حافظ به سعی سایه. چاپ ششم. تهران: کارنامه.
  3. استاک ول، پیتر. (1393). درآمدی بر شعرشناسی شناختی. ترجمه لیلا صادقی. چاپ اول. تهران: مروارید.
  4. استعلامی، محمّد. (1383). درس حافظ. 2 جلد. چاپ دوم. تهران: سخن.
  5. افراشی، آزیتا. (1397). استعاره و شناخت. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  6. اِونز، ویوین. (1398). واژه‌‌نامۀ توصیفی زبانشناسی شناختی. ترجمۀ حدائق رضایی و مینا قندهاری. تهران: لوگوس.
  7. برزگر خالقی، محمّدرضا. (1389). شاخ نبات حافظ. چاپ پنجم. تهران: زوار.
  8. جلالیان، عبدالحسین. (۱۳۷۹). شرح جلالی بر حافظ. 4 جلد. چاپ اول. تهران: یزدان.
  9. حافظ، شمس‌الدین محمّد. (۱۳۶۲). دیوان حافظ. تصحیح پرویز ناتل خانلری. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
  10. حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1383). دیوان غزلیات حافظ. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ سی‌‌و‌‌هفتم. تهران: صفی‌‌علیشاه.
  11. حافظ، شمس‌الدین محمّد. (۱۳۸۷). دیوان حافظ. به کوشش سلیم نیساری. تهران: علمی.
  12. حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1390). دیوان حافظ. تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی. چاپ دهم. تهران: زوار.
  13. حسن‌‌لی، کاووس. (۱۳۸۳). «زلف تابدار حافظ» (به‌‌گزینی‌های حافظ در پیوند با زلف). مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. دورة ۱۲. شمارة ۴۵ و ۴۶. صص: 127-107.
  14. حمیدیان، سعید. (1392). شرح شوق. 5 جلد. تهران: قطره.
  15. حیدری، علی؛ رحیمی هرسینی، بهنوش. (۱۳۹۷). «بدل بلاغی و انواع آن در غزلیات حافظ». دو فصلنامه زبان و ادبیات فارسی. سال ۲۶. شمارة ۸۵. صص: 53-33.
  16. خرمشاهی، بهاءالدین. (1380). حافظ‌‌نامه. 2 جلد. چاپ دوازدهم. تهران: علمی ‌‌و ‌‌فرهنگی.
  17. راسخ‌‌مهند، محمّد. (1402). درآمدی بر زبانشناسی شناختی. چاپ نهم. تهران: سمت.
  18. زریاب خویی، عباس. (۱۳۷۴). آیینه جام. چاپ دوم. تهران: علمی.
  19. سودی بُسنوی، محمّد. (1366). شرح سودی بر حافظ. ترجمۀ عصمت ستارزاده. 4 جلد. چاپ پنجم. تهران: زرین و نگاه.
  20. شمیسا، سیروس. (1383). نگاهی تازه به بدیع. چاپ نخست از ویرایش سوم. تهران: میترا.
  21. شمیسا، سیروس. (1387). فرهنگ اشارات. 2 جلد. چاپ نخست از ویرایش دوم. تهران: میترا.
  22. فرزاد، مسعود. (۱۳۴۹). حافظ (صحت کلمات و اصالت غزل‌ها). 2 جلد. شیراز: دانشگاه شیراز.
  23. قاسم‌‌زاده، حبیب‌‌الله. (1398). مقدمه‌‌ای بر شناخت‌‌پژوهی استعاره. چاپ اول. تهران: کتاب ارجمند.
  24. کزازی، میرجلال‌‌الدین. (1389). دیر مغان. چاپ دوم. تهران: قطره.
  25. لیکاف، جورج؛ جانسون، مارک. (۱۳۹۷). استعاره‌‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم (به پیوست مقاله نظریۀ معاصر استعاره). ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
  26. مرتضوی، منوچهر. (1388). مکتب حافظ. 2 جلد. ویرایش دوم. چاپ پنجم. تهران: توس.
  27. هاشمی، زهره. (1389). «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». ادب‌‌پژوهی. شمارۀ 12. صص: 140 _ 119.
  28. پردل، مجتبی. (1401). «آفرینش ادبی و زبانشناسی شناختی: تحلیل ساختار معنایی اشعار علیرضا روشن بر پایۀ نظریۀ هم‌‌آمیزی مفهومی». جستارهای زبانی. دورة 13. شمارة 2. صص: 355-321.
  29. کریمی، مریم؛ سالمیان، غلامرضا و فاطمه کلاهچیان. (1400). «کارکرد استعاره‌‌های شناختی مفهوم دل در دیدگاه سنایی». جستارهای زبانی. دورة 12. شمارة 4. صص: 163-135.
  30. Neil w. Mulligan, Marquinn Duke, & Angela w. Cooper. (2007). The effects of divided attention on auditory priming, Memory & Cognition. 35 (6). Pp. 1245-1254
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 14، شماره 25
بهار و تابستان
تیر 1403
صفحه 152-169

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار