بررسی و نقد ایجاز مخل در متون بلاغت فارسی

نوع مقاله : بلاغی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

10.22091/jls.2024.10371.1581

چکیده

ایجاز از مباحث مهم در دانش معانی است و یکی از ارکان بلاغت در کلام محسوب می‌شود. البته گاه اسبابی در این شگرد ایجاد اخلال می‌کنند و آن را از کارکرد اصلی خود که انتقال پیام به‌خوبی و با سرعت است، بازمی‌دارند، اما متون بلاغت فارسی به این اسباب اخلال توجهی نکرده و آن‌ها را تنظیم و تدوین نکرده‌اند. بر این ‌اساس، لازم است مبحث ایجاز مُخل بررسی و نقد شود و این اسباب با دقت در تعاریف و مثال‌های مبحث مذکور کاویده شود. در مقالۀ پیش رو کوشش شده است با بازخوانی تحلیلی- انتقادی متون بلاغت فارسی تعاریف ایجاز مخل نقد و بررسی شود و در میان این تعاریف و مثال‌ها اسباب ایجاز مخل یافته شود. تحلیل داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد معمولاً تعاریف ایجاز مخل، مبهم، کلی و ناهم‌خوان با مثال‌های آن ارائه شده و اشاره‌ای مستقیم و صریح به اسباب اخلال در ایجاز نیز نشده است. این نبودِ شفافیت در تعریف، باعث بروز تشتت آرا دربارۀ اسباب ایجاز مخل شده است. دیگر اینکه معیار سنجش ایجاز مخل، پسند و ذوق مخاطبان نیست؛ زیرا ممکن است برخی به دلیل فضایی که در آن تربیت یافته‌اند، معنا را درنیابند اما از شعر لذت ببرند یا درست به سبب فضای تربیتی و آشنایی با سنن ادبی، معنا را دریابند؛ درحالی که شعر به لحاظ قواعد زبانی خلل دارد؛ بنابراین باید اصل را رعایت قواعد زبانی و دستوری قرار داد. اسباب ایجاز مخل در متون بلاغت فارسی حذف‌های پی‌درپی و بدون قرینه و رعایت نکردن قواعد زبانی و دستوری است. این دو هم بنا به نسبت اِخلالی که در کلام موجز ایجاد می‌کنند، با هم متفاوتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Review and Criticism of Brevity Interruption in Persian Rhetorical Texts

نویسندگان [English]

  • fateme hejri 1
  • Amir Momeni Hezaveh 2
1 Ph. D. Graduated of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 Associate Professor in the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran
چکیده [English]

Brevity is one of the important topics in the knowledge of meanings and is considered one of the pillars of rhetoric in speech, of course, sometimes there are reasons that disrupt this method and prevent it from its main function, which is to convey the message well and quickly. But the texts of Persian rhetoric have not paid attention to these causes of disturbances and have not regulated and compiled them. Therefore, it is necessary to examine and criticize the topic of disturbing brevity and carefully analyze these reasons in the definitions and examples of the mentioned topic. In the following article, an attempt has been made to review the definitions of disturbing brevity by analytical-critical re-reading of Persian rhetorical texts and to find the causes of disturbing brevity among these definitions and examples. The analysis of the data of this research shows that, although the texts of Persian rhetoric have expressed disturbing brevity and even sometimes examples containing this defect, but usually the definitions of disturbing brevity are vague, general and inconsistent with its examples, and there is no mentioning of the causes of disruption in brevity or if there is a reason, it is also inconsistent with the mentioned example. Another point is that the cause of the disturbance in speech is a linguistic rule, not a cultural one. Therefore, the main thing should be the language, not the audience. The causes of brevity in Persian rhetorical texts are the omission and non-observance of linguistic and grammatical rules. These two reasons are different according to the amount of disturbance they cause in the summary speech.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rhetoric
  • Disturbing Brevity
  • Omission
  • Linguistic Rules
  • Grammatical Rules
  1. آهنی، غلامحسین. (۱۳۳۹). نقد معانی در صنعت نظم و نثر فارسی. اصفهان: تایید.
  2. تقوی، نصرالله. (۱۳۱۷). هنجار گفتار. تهران: چاپخانۀ مجلس.
  3. حسام‌العلما، عبدالحسین ناشر. (1316). دُرَر الادب. قم: هجرت.
  4. حسینی سروری، نجمه؛ کامکار مقدم، حمیده و علی جهان شاهی افشار. (۱۳۹۵). «شگردهای خلق ایجاز هنری در گلستان سعدی». بلاغت کاربردی و نقد بلاغی. دورة 2. شمارة 1. صص: 106-89.
  5. خاکیان، نصرت‌اله. (۱۳۹۵). «بررسی غزلیات بیدل دهلوی از منظر علم معانی (ایجاز و اطناب)». رسالة دکتری. به راهنمایی نرگس محمّدی بدر. تهران: دانشگاه پیام نور استان تهران.
  6. رجایی، محمّدخلیل. (۱۳۵۳). معالم البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.
  7. رضانژاد، غلامحسین. (۱۳۶۷). اصول علم بلاغت. تهران: الزهرا.
  8. رضایی، محمّد؛ نقی‌زاده، آرزو. (۱۳۹۴). «فراهنجاری در شعر سبک هندی». مطالعات زبانی- بلاغی. دورة ۶. شمارة 11. صص: ۹۴-۶۹.
  9. زاهدی، زین‌الدین. (بی‌تا). روش گفتار. مشهد: دانشگاه مشهد.
  10. شمس قیس رازی. (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح سیروس شمیسا. تهران: علم.
  11. شمیسا، سیروس. (۱۳۸۶). معانی. تهران: میترا.
  12. شمیسا، سیروس. (۱۳۸۸). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.
  13. صائب تبریزی. (۱۳۶۸). دیوان غزلیات. جلد 5. تصحیح محمّد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.
  14. صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۳۷). آیین سخن. تهران: بی‌نا.
  15. طباطبایی، محمّدحسین. (بی‌تا). نهایه الحکمه. قم: موسسه نشر اسلامی.
  16. طبیبیان، سیدحمید. (۱۳۹۸). برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی. تهران: امیرکبیر.
  17. علوی‌مقدم، محمّد؛ اشرف‌زاده، رضا. (۱۳۸۲). معانی و بیان. تهران: سمت.
  18. غنی‌پور ملکشاه، احمد؛ ستاری، رضا و سیدمحسن معدی‌نیا. (۱۳۹۳). «شگردهای سنایی در فشرده‌گویی و ایجاز». ادب و زبان. سال 17. شمارة 35. صص: 291-316.
  19. فتوحی، محمود. (۱۳۹۲). «نازک‌ خیالی اصفهانی و دورخیالی هندی». نامۀ فرهنگستان. سال 1. شمارة 1. صص: 51-78.
  20. قهرمان، محمّد. (بی‌تا). برگزیدۀ اشعار صائب و دیگر شعرای معروف سبک هندی. تهران: سمت.
  21. کزّازی، میرجلال‌الدین. (۱۳۷۳). معانی. تهران: کتاب ماد.
  22. مازندرانی، محمّدهادی. (۱۳۷۶). انوار البلاغه. تصحیح محمّدعلی غلامی‌نژاد. تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله و دفتر نشر میراث مکتوب.
  23. مصاحب، غلامحسین. (1381). دایرة المعارف فارسی. جلد 1. تهران: امیرکبیر.
  24. مهرآوران، محمود؛ قاسمی، مهدی. (۱۳۹۹). «ایجازهای ابهام‌پرور در نثر چهار عنصر بیدل». نثر پژوهی ادب فارسی . سال 23. شمارة 48. صص: 199-220.
  25. نشاط، سیدمحمود. (۱۳۴۷). زیب ‌سخن. جلد 2. تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
  26. واعظ کاشفی، حسین. (1369). بدایع ‌الافکار. تصحیح میرجلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.
  27. واله داغستانی، علی‌قلی. (۱۳۸۴). ریاض الشعرا. جلد 1. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
  28. همایی، جلال‌الدین. (۱۳۸۹). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
CAPTCHA Image