تحلیلی بر تصاویر خشن در مواجهه با لطافت مفاهیم در دیوان حافظ

نوع مقاله : بلاغی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

3 کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

10.22091/jls.2024.10733.1601

چکیده

در دوران مدرن به هر رفتار و اقدام آگاهانه‌‌ای بر ضدّ حقوق، باورها، آزادی، اعتبار و آبروی افراد به هر وسیلة ممکن که به اضطراب، رنج و هراس دیگران بینجامد، خشونت اطلاق می‌‌شود و همین نگاه، می‌‌تواند به ابزاری برای بازخوانی و تفسیر روابط افراد در گذشته بدل شود. از آنجا که تقسیم کلان خشونت به دو ساحت کلامی و غیرکلامی است، این پژوهش بر آن است تا با پیش‌‌رو قرار دادن تعاریف جدید، بر خوانش تازه‌‌ای از این‌گونه روابط در شعر حافظ متمرکز شود و با روش توصیفی- تحلیلی، نشانه‌‌ها و دلالت‌‌های خشونت کلامی و بالتبع آن خشونت تصویر که در ساختار تحلیل‌‌های بلاغی جای می‌‌گیرد، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. با توجه به این امر، نتایج این پژوهش دلالت می‌‌کند که تسلط گفتمان خشونت تصویر در شعر حافظ با فراوانی نشانه‌‌های خشونت مستقیم و غیرمستقیم، بر دو ساحت گفتمان عاشقانه و گفتمان دینی-عرفانی متمرکز خواهد بود که در حوزه‌‌هایی چون تصویر کنش‌‌ها و واکنش‌‌ها در مواجهه با معشوق، توصیف معشوق، نقد ایدئولوژی‌‌های حاکم بر زمانه، توصیف ضد قهرمان (رقیب) و مخالف و موقعیت طنز و هجو ادبی نسبت دارد. خشونت کلامی در مبحث عشق در قیاس با خشونت در انتقاد اجتماعی از بسامد بالاتری برخوردار است که به شاخص‌‌هایی چون سنّت ادبی خراسانی و عناصر سیاسی- تاریخی و غلبة عنصر تقابل و پارادوکس به عنوان وجه ممیزه حافظ نسبت به دیگران در حوزة تصویر آفرینی باز خواهد گشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigation and Analysis of the Signs of Image Violence in Hafez Divan

نویسندگان [English]

  • Majid Houshangi 1
  • Nasrin Faqih Malekmarzban 2
  • Parisa Ahmadi 3
1 Assistant professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature , Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature , Alzahra University, Tehran, Iran
3 MA in Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the new world and due to the change and metamorphosis of values, today's definition and reading of the category of violence and its types has become noticeably different from the past. In the new definition of violence, it is defined as any conscious behavior and action against the rights, beliefs, freedom, credibility and reputation of people by any possible means that leads to anxiety, suffering and fear of others and this view. It can be used as a tool to reread and interpret people's relationships in the past and change people's perspective in facing history into a new and different interpretation. Considering this, the results of this research indicate that the dominance of image violence discourse in Hafez's poetry with the abundance of direct and indirect violence signs, images will be focused on two areas of romantic discourse and religious-mystical discourse, which is in the field of He attributed such things as the depiction of actions and reactions in the face of the beloved, the description of the beloved, the criticism of the ruling ideologies of the time, the description of the anti-hero (rival) and opponent, and the situation of humor and literary satire. Verbal violence in the topic of love has a higher frequency than violence in social criticism, which points to indicators such as the literary tradition of Khorasani and environmental and social elements in a distinctive way compared to other poets in the predominance of the element of confrontation and paradox.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Image
  • Rhetoric
  • Violence
  • Verbal violence
  • Divan Hafez
  1. افراسیابی، غلامرضا. (1370). «توبه در شعر حافظ». نشریۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورة 6. شمارة 1 و 2. صص: 22-1.
  2. آقاجری، سیدهاشم؛ صادقی گندمانی، مقصودعلی و علی طاهری. (1399). «تبیین و بررسی نظام زندان و حبس در ایران قرون پنجم و ششم هجری براساس روش تبارشناسی فوکو». جامعه‌‌شناسی تاریخی. دورة 12. شمارة 2. صص: 18-25.
  3. آیدنلو، سجاد. (1389). «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی». پیک نور زبان و ادبیات فارسی. سال 1. شمارة 1. صص: 26-5.
  4. باقری خلیلی، علی‌‌اکبر؛ کیخا، موسی. (1387). «بررسی انتقادات اخلاقی- اجتماعی در غزلیات حافظ شیرازی». نشریۀ دانشکدة علوم انسانی دانشگاه سمنان. سال 7. شمارة 25. صص: 48-27.
  5. حافظ شیرازی، محمّد. (1362). دیوان. تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.
  6. حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1345) دیوان. تصحیح سید ابوالقاسم انجوی شیرازی. تهران: جاویدان علمی.
  7. حکاک، سید محمّد. (1380). تحقیق در آراء معرفتی هیوم. تهران: مشکات.
  8. حنایی کاشانی، سعید. (1377). «پرسش از تکنولوژی و خشونت». کیان. سال 8. شمارة ۴۵. صص: 123-25.
  9. خدیور، هادی؛ فرجی‌‌فر، شیما. (1391). «جلوه‌‌های ناز و نیاز در ادب عاشقانه و عارفانه (با تکیه بر غزلیات سنایی، حافظ و وحشی بافقی)». عرفانیات در ادب فارسی. شمارة 10. صص: 164-139.
  10. خرمشاهی، بهاءالدین. (1361). ذهن و زبان حافظ. چاپ اول. تهران: طرح نو.
  11. دوباتن، آلن. (1390). تسلی بخشی‌های فلسفه. ترجمۀ عرفان ثابتی. تهران: ققنوس.
  12. دهخدا، علی‌‌اکبر. (1347). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
  13. دیلتای، ویلهلم. (1394). شعر و تجربه. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: ققنوس.
  14. رحمانی، حسین. (1399). «تأثیر خشونت کلامی زیسته بر دیگران در نمایش‌‌نامۀ پلکان». نشریۀ زبان و زبان‌‌شناسی. شمارة 31. صص: 171-155.
  15. رحیمی، اسدالله. (1400). «واکنش‌‌ها به مثله‌‌شدن حضرت حمزه‌‌(ع) در تاریخ». سخن تاریخ. سال 15. شمارة 35. صص: 113-133.
  16. زارع وردینی، مرضیه؛ ذبیح‌‌نیا عمرانی، آسیه و لیلا نجفی. (1394). «بررسی و نقد خشونت در آثار داستانی صادق هدایت». مجموعه مقالات سومین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران. صص: 453-430.
  17. زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین‌الدین احمد شهاب‌الدین ابی‌الخیر. (1351). شیرازنامه. به کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  18. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1392). نقد ادبی. تهران: کبیر.
  19. سروش، عبدالکریم. (1377). دیانت، مدارا و امنیت. کیان. سال 8. شمارة ۴۵. صص: 37-20.
  20. سیار، میرعبدالله. (1382). «پارادوکس خشونت و عشق؛ نگاهی به رمان رویاهای ببر عاشق نوشتۀ اسدالله عمادی». کلک. شمارة 143. صص: 25-22.
  21. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1378). صور خیال در شعر فارسی. چاپ هفتم. تهران: آگه.
  22. شمیسا، سیروس. (1381). شاهد بازی در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: فردوس.
  23. عدالت، عباس. (1389). «فرضیه فاجعه زدگی :تأثیر پایدار فاجعۀ مغول در تاریخ سیاسی، اجتماعی و علمی ایـران». بخارا. سال 13. شمارة 77 و 78. صص: 262-227.
  24. علیزاده، سینا. (1399). «پژوهشی در زمینۀ معنای خشونت و شوک در هنر معاصر». مطالعات هنرهای زیبا. شمارة 1. صص: 38-19.
  25. فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
  26. فولادی، مهناز. (١٣٨٣). «بررسی تأثیرات حمله و حکومت مغولان بر شعر فارسی سده‌های هفتم و هشتم و بازتاب آن در آثار شعرای دورة مذکور (سعدی، مولانا، سیف فرغانی، اوحدی مراغه‌ای، عبید زاکانی و حافظ)». پایان نامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمّد سرور مولایی. دانشکده ادبیات، زبان‌‌های خارجی و تاریخ. تهران: دانشگاه الزهرا.
  27. کادن، جی. ای. (1380). فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.
  28. محمّدزاده، مریم. (1399). «بررسی تطبیقی شیوه‌‌های تعذیب و شکنجه در شاهنامه، ایلیاد و رامایانا». مطالعات ادبیات تطبیقی. شمارة 56. صص: 289-269.
  29. محمّدی، علی. (1383). «بررسی جنبه‌‌هایی از خشونت در شعر حافظ». سالنامۀ حافظ پژوهی. شمارة 8. صص: 243-230.
  30. محمودی بختیاری، بهروز؛ معنوی، مهسا. (1395). «خشونت کلامی در نمایشنامۀ هاملت با سالاد فصل». جستارهای زبانی. شمارة 30. صص: 205-187.
  31. معین، مرتضی بابک. (1393). معنا به مثابه تجربۀ زیسته. تهران: سخن.
  32. جمعی از نویسندگان. (1378). مجموعه مقالات خشونت و جامعه. گردآورنده اصغر افتخاری. تهران: سفید.
  33. هابیل، عبدالحمید. (1388). «زندان، زندانی و شکنجه در شاهنامه و گرشاسب نامه». پایان ‌‌نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی مریم شعبان‌‌زاده. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  34. Oxford Advanced Learners Current English. (2009). Seventh Edithion. Sally Wehmeier. Oxford University Press.
CAPTCHA Image