بلاغت وقوعی (مطالعة موردی: سبک‌شناسی بلاغی شعر محتشم کاشانی)

نوع مقاله : بلاغی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

10.22091/jls.2024.11054.1618

چکیده

یکی از مکتب‌‌های شعر پارسی که ظاهراً با تعریف جدید و اروپایی آن نیز تا حدی همخوانی دارد، مکتب وقوع است. واسوخت هم نوعی از وقوع‌‌گویی است که به عقیدة پژوهندگان، محتشم کاشانی این سبک را ابداع کرده و به اوج رسانیده ‌‌است. تأملی گذرا در مطالعاتی که در زمینة شعر مکتب وقوع و واسوخت انجام شده، نشان می‌‌دهد که غالب آن‌‌ها به «عدم بهره‌‌گیری شاعران این مکتب‌‌ از شگردهای بلاغی» اتفاق نظر دارند. بر اساس این پژوهش‌‌ها، زبان شعر وقوعی عاری و خالی از شگردهای ادبی ‌‌است. پرسش این پژوهش این است که آیا به‌‌راستی شعر مکتب وقوع، خاصه شعر محتشم، شعری ساده، بی‌‌پیرایه و خالی از صناعات ادبی و اغراق‌‌های شاعرانه است؟ برای تبیین صحّت یا عدم راستی ادعاهای کلی‌‌گویانه، نیاز به یک کار آماری با معیار دقیق است. این جستار که با شیوة کمّی ـ آماری و با رویکردی سبک‌‌شناختی نوشته شده ‌‌است، با بررسی چند هنرسازة ادبی در مقداری مشخص از شعر محتشم و مقایسة آن با مقیاس شاعران برجستة سبک‌‌های عراقی و هندی نشان می‌‌دهد که نه‌‌تنها شعر محتشم خالی و عاری از شگردهای بلاغی نیست، بلکه شمار و بسامد صناعات شعر او گاه بیشتر از میزان شاعران سبک‌‌های عراقی و هندی است. هم‌‌چنین بر مبنای داده‌‌ها و نتایج این جستار بایسته است که با تشکیک در قول معروف و نقیضِ فرضِ رایج، با بازبینی آثار شاعران وقوعی و انجام پژوهش‌‌هایی دقیق و آماری، بلاغت راستین شعر آنان را معین کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Incidental rhetoric (Case study: Rhetorical Stylistics of Mohtashem Kashani's Poetry)

نویسنده [English]

  • mostafa mirdar rezaei
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran.
چکیده [English]

One of the schools of Persian poetry, which is apparently consistent with its new and European definition, is the school of Occurrence. Vasukht is also a type of storytelling that, according to researchers, Mohtsham Kashani invented this style and brought it to its peak. A cursory reflection on the studies that have been done in the field of the poetry of the school of Occurrence and Vasuht shows that most of them agree that the poets of this school do not use rhetorical techniques. According to these researches, the language of poetry is free from occurrences and devoid of literary tricks. The question of this research is whether the poetry of the School of Occurrence, especially the poetry of Mohatsham, is really a simple, unparalleled and devoid of literary artifices and poetic exaggerations? In order to explain the truth or falsity of general claims, a statistical work with accurate meters and criteria is needed. This essay, which is written with a quantitative-statistical method and with a stylistic approach, by examining some literary art forms in a certain amount of Mohtsham's poetry and comparing it with the scale of prominent poets of Iraqi styles and Hindi shows that Mohtsham's poetry is not empty and devoid of rhetorical tricks, but also the number and frequency of his poetry is sometimes more than that of Iraqi and Indian poets. Also, based on the data and results of this research, it is necessary to determine the true rhetoric of their poetry by doubting the famous saying and contradicting the common assumption, by reviewing the works of the poets and conducting detailed and statistical research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Occurrence school
  • Vasukht
  • Mohtsham Kashani
  • Literary techniques
  1. حسن‌‌پور‌‌ آلاشتی، حسین. (1384). طرز‌‌ تازه. تهران: سخن.
  2. حق‌‌جو، سیاوش. (1381). «پیشنهاد برافزودن دو فن دیگر بر فنون چهارگانه علم بیان». مجموعه مقاله‌‌های نخستین گردهمایی پژوهش‌‌های زبان و ادب فارسی. جلد اول. به کوشش محمّد دانشگر. تهران: مرکز بین‌‌المللی تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و ایران‌‌شناسی دانشگاه تربیت مدرّس. صص: 427 ـ 419.
  3. حق‌‌جو، سیاوش. (1390). «طرف وقوع و شگردهای ادبی ناشناخته». جستارهای ادبی دانشگاه آزاد واحد تهران شمال. سال 2. شمارة 4. پیاپی 8. صص: 96 ـ 79.
  4. خاتمی، احمد. (1371). پژوهشی در سبک هندی و دورة بازگشت ادبی. تهران: بهارستان.
  5. داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
  6. رزمجو، توران. (1390). «نگاهی به مکتب واسوخت در تاریخ ادبیّات ایران». کتاب ماه ادبیّات. شمارة 48. پیاپی 162. صص: 84 ـ 80.
  7. ریپکا، یان. (1383). تاریخ ادبیّات ایران. جلد اول. ترجمة ابوالقاسم سرّی. تهران: سخن.
  8. زرقانی، سیّدمهدی. (1384). چشم‌‌انداز شعر معاصر ایران. چاپ دوم. تهران: ثالث.
  9. زرّین‌‌کوب، عبدالحسین. (1383). از گذشتة ادبی ایران. چاپ دوم. تهران: سخن.
  10. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1371). شاعر آینه‌‌ها. چاپ سوّم. تهران: آگه.
  11. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1387). ادبیّات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمة حجت‌‌الله اصیل. تهران: نی.
  12. شمس لنگرودی، محمّد. (1367). گردباد شور جنون (تحقیقی در سبک هندی و احوال و اشعار کلیم کاشانی). چاپ دوم. تهران: چشمه.
  13. شمس لنگرودی، محمّد. (1372). مکتب بازگشت. تهران: مؤلف.
  14. شمیسا، سیروس. (1362). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: فردوسی.
  15. شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌‌شناسی شعر. چاپ ششم. تهران: فردوسی.
  16. شمیسا، سیروس. (1391). مکتب‌‌های ادبی. چاپ دوم. تهران: قطره.
  17. فتوحی، محمود. (1379). نقد خیال. تهران: روزگار.
  18. فتوحی، محمود. (1393). «سبک واسوخت در شعر فارسی (پیشرو و سرآمد واسوخت محتشم است نه وحشی)». ویژه نامة فرهنگستان. سال 2. شمارة 3. صص: 33 ـ 7.
  19. فتوحی، محمود. (1395). صد سال عشق مجازی، مکتب وقوع و طرز واسوخت در شعر فارسی قرن دهم. تهران: سخن.
  20. فرشیدورد، خسرو. (1363). دربارة ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
  21. قربان‌‌پور آرانی، حسین. (1390). «مکتب وقوع و تأثیر آن بر داستان‌‌های عاشقانة فارسی». سبک‌‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)». سال 4. شمارة 3. پیاپی 13. صص: 326 ـ 313.
  22. گلچین معانی، احمد. (1348). مکتب وقوع در شعر فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  23. گلچین معانی، احمد. (1377). مکتب وقوع. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  24. مجوزی، محمّد؛ کمان‌‌باز، علیرضا. (1394). «جلوه‌‌های مکتب وقوع و واسوخت در شعر وحشی بافقی». مجموعه مقالات چهاردهمین همایش بین‌‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقّق اردبیلی.
  25. محتشم کاشانی، علی بن احمد. (1389). کلیات محتشم کاشانی. 2 جلد. تصحیح فیضی کاشانی. تهران: سورة مهر.
  26. معین‌‌زاده، علی‌‌رضا. (1381). «سبک ادبی یا مکتب ادبی». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز. دورة 45. شمارة 185. صص: 142 ـ 135.
  27. میردار رضایی، مصطفی. (1397). «فرآیند تکوین و تکامل تصویر از سبک خراسانی تا سبک عراقی با تکیه بر شگردهای ترکیبی». رسالة دکتری. به راهنمایی سیاوش حق‌‌جو. دانشکدة ادبیات فارسی و زبان‌‌های خارجه. دانشگاه مازندران.
  28. میردار رضایی، مصطفی. (1399 الف). «استعاره به توان دو2 در گونه‌‌ای هنرسازة ترکیبی (استعاره‌‌های مصرّحه و مکنیه در «کنایه‌‌ استعاری2 ـ ایهامی»)». زیبایی‌‌شناسی ادبی. دورة 11. شمارة 45. صص: 94 ـ 67.
  29. میردار رضایی، مصطفی. (1399 ب). «غربت کنایه در پژوهش‌‌های مکتب وقوع». پژوهش‌‌های دستوری و بلاغی. دورة 10. شمارة 18. صص: 347 ـ 315.
  30. میردار رضایی، مصطفی. (1400). «نارسایی بیان سنّتی در تحلیل هندسة تصویرهای شعر بیدل». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. سال 29. شمارة 90. صص: 269 ـ 247.
  31. میرصادقی، میمنت. (1376). واژه‌‌نامة هنر شاعری. چاپ دوم. تهران: کتاب مهناز. ‌‌‌‌‌‌
  32. نورانی‌‌وصال، عبدالوهاب. (1371). «سبک هندی و وجه تسمیه‌‌ی آن». مجموعه مقالات «صائب و سبک هندی درگستره‌‌ی تحقیقات ادبی». به‌‌کوشش محمّدرسول دریاگشت. چاپ اول. تهران: قطره.
  33. Cuddon, j.A. (1977). A Dictionary of literary terms. printed Hamadan, Fannavaran.
  34. Seghal, Raji. (2000). Dictionary of English. Published by Sarup & Sons, Reprinted, India.
CAPTCHA Image