کارکرد پیشوندها و پیش واژک های فعلی در فرهنگنامۀ قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، اصفهان، ایران

3 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، اصفهان، ایران

10.22091/jls.2020.5703.1242

چکیده

پیشینه کاربرد فعل با پیشوند و پیش‌واژک در زبان‌های ایرانی به دورة باستان می‌رسد. برخی از این پیشوندها و پیش‌واژک‌های فعلی در فارسی میانه متروک ‌شده و برخی از آنها به‌صورت جزیی مُرده در ساختمان فعل باقی‌مانده‌اند. فارسی دری نیز این پیشوندها و پیش واژک‌ها را از فارسی میانه وام گرفته ‌است. در فرهنگنامة قرآنی، فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس 142 نسخۀ خطی کهن، تعداد زیادی از فعل‌ها با پیشوند و پیش‌واژک به کار رفته‌اند. فراوانی فعل‌های فارسی در فرهنگنامة  قرآنی، بویژه فعل‌های پیشوندی، بیانگر توانایی بالای زبان فارسی در ساخت واژه است. بررسی پیشوندها و پیش‌‌واژک‌های فعلی برای آشنایی با شیوه‌های واژه‌سازی در زبان فارسی و نمایاندن ظرفیت و چگونگی ساخت فعل در این زبان ضرورت دارد و به شناخت روند تکامل افعال ساده به فعل‌های ترکیبی و پیوندی از دورة فارسی باستان تا دورة مورد مطالعة این پژوهش، فارسی دری، کمک می‌کند. این جستار به شیوة تحلیلی - توصیفی و با مطالعة کتابخانه‌ای، با بررسی برابرهای فعلی واژگان قرآن کریم در فرهنگنامة قرآنی، نخست به استخراج پیشوندها و پیش‌واژک‌های فعلی این دوره از رشد و تکوین زبان فارسی می‌پردازد، سپس با آوردن نمونه، انواع آنها را دسته‌بندی نموده و ساختار، کاربرد، معنی و جامعة آماری این نوع از وندهای اشتقاقی و تصریفی را تجزیه و تحلیل می‌کند. هدف از این پژوهش، بازنمایی سیر تحول و کارکرد پیشوندها و پیش‌واژک‌های فعلی و ارائۀ بسامد افعال کهن مهجور، کم کاربرد و پویای پیشوندی در زبان فارسی است. نتایج به دست آمده، غلبة فعل‌های پیشوندی را بر ساخت‌های دیگر فعل در متن اصیل فرهنگنامة قرآنی نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Functions of verbal prefixes and morphemes in the Qur’anic Encyclopedia

نویسندگان [English]

  • maryam izadi 1
  • Ghorbanali Ebrahimi 2
  • atamohammad radmanesh 3
1 PhD candidate, Azad University Najafabad Branch, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Azad University Najafabad Branch, Isfahan, Iran
3 Professor of Persian Language and Literature, Azad University Najafabad Branch, Isfahan, Iran
چکیده [English]

   The background of using prefix and morpheme in the Persian language can be traced to the ancient Persian. As the middle Persian language progressed through centuries, some of these prefixes and morphemes have been left out and some were kept as a dead and unnecessary part of some verbs. Some of these prefixes and morphemes are being used in the Dari Persian. In the Qura’nic Encyclopedia, Dictionary of Persian Equivalent of Koran Based on 142 Ancient Manuscripts, we can see the usage of these prefixes and morphemes. The frequency of Persian verbs in Qura’nic Encyclopedia, especially prefix verbs, indicates high capacity of this language in word making. The study of the current prefixes and morphemes helps us to be familiarized with word-making methods in Persian, to show the capacity of making verbs in this language, and to identify the evolution of simple verbs into combined and conjunctive from the ancient Persian to the current Dari Persian. Using a descriptive analytic method, as well as library research, this study explores the current comparisons of the verbs of the Holy Quran in the Qura’nic Encyclopedia. It first deals with derivation of the current prefixes and morphemes of this period through the development of Persian language. Then, by showing the samples, it tries to categorize their types, and analyzes the structure, application, meaning and statistical population of this type of derivative and inflectional affixes. The aim of this study is to explore the evolution and function of current prefixes and morphemes. It also attempts to present the frequency of obsolete, ancient, rare and dynamic prefix verbs in Persian. The results show the dominance of prefix verbs over other verb constructions in the original text of the Qura’nic Encyclopedia.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prefix
  • Morpheme
  • Verb
  • Quranic Encyclopedia
  • Dari Persian

مراجع

قرآن کریم.(1388). ترجمۀ عبدالحمید آیتی.
احمدی‌گیوی، حسن.(1380). دستور تاریخی فعل. 2 جلد. تهران: قطره.
ارشادسرابی، اصغر.(1373). «گشت و گذار در گلگشت دیرینه سال فرهنگنامۀ قرآنی». مجلۀ آینۀ پژوهش. شمارۀ 26. صص: 35-20.
باقری، مهری.(1380). واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی. تهران: قطره.
حسن‌دوست، محمّد.(1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. 5 جلد. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رضایتی کیشه‌خاله، محرم و مهدی دیّان.(1388). «فعل‌های پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم». ویژه نامه نامۀ فرهنگستان (دستور). شمارۀ 5.  صص: 50ـ27. 
رواقی، علی.(1362). آشنایی با قرآن مترجم قدس، کهن‌ترین برگردان قرآن به فارسی. چاپ اول. تهران: مؤسسه فرهنگی محمّد رواقی.
ــــــــــــــ .(1381). ذیل فرهنگ‌های فارسی، با همکاری مریم میرشمسی. چاپ اول. تهران: هرمس.
طاهری، حمید.(1386). «بررسی تحلیلی و تاریخی فعل‌های پیشوندی در زبان فارسی». مجلۀ نثر پژوهی ادب فارسی. شمارۀ 21 (پیاپی18). صص: 135ـ 113.
طباطبایی، علاءالدین.(1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
فرشیدورد، خسرو.(1386). فرهنگ پیشوندها و پسوندهای فارسی. چاپ دوم. تهران: زوار.
ـــــــــــــــــــــ .(1392). دستور مفصل امروز. چاپ چهارم. تهران: سخن.
قریب، عبدالعظیم و دیگران.(1392). دستور زبان فارسی (پنج استاد). به اهتمام جهانگیر منصور. چاپ ششم. تهران: ناهید.
کلباسی، ایران.(1386). وندهای اشتقاقی فعلی در لهجه‌ها و گویش‌های ایرانی و کاربرد آنها در واژه‌سازی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ناتل خانلری، پرویز.(1392). دستور تاریخی زبان فارسی. به کوشش عفت مستشارنیا. چاپ هفتم. تهران: توس.
هرن، پاول و هاینریش هوبشمان.(1394). فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی. ترجمه همراه با گواه‌های فارسی و پهلوی از جلال خالقی‌مطلق. تهران: مهرافروز.
یاحقی، محمّدجعفر.(1377). فرهنگنامة قرآنی. (فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس 142 نسخه خطی کهن). 5 جلد چاپ دوم. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار