از جهان نگری تا کاربرد صنایع بدیعی در غزلیّات چهار تن از شاعران مکتب تصوّف

نوع مقاله: علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

تفاوت در کاربرد صنایع بدیعی در دوره‌های مختلف شعر فارسی یکی از موضوعاتی است که کمتر بدان توجه گردیده‌است؛ بررسی سبک‌های شعر فارسی نشان می‌دهد که در برخی از این دوره‌ها بسامد و کاربرد برخی صنایع ‌ادبی بیش از سایر صنایع بوده‌است به عنوان مثال در اشعار دورۀ خراسانی کمتر نمونه‌ای برای ایهام دیده می‌شود حال آنکه کاربرد این صنعت در سبک عراقی تبدیل به یکی از شاخصه‌های سبکی دورۀ مذکور گردیده‌است. برای یافتن پاسخ این مسئله باید از رویـکردهای جامعـه‌شناسانه یاری جست؛ در مقالۀ حاضر نویسندگان با استفاده از نظریۀ ساختارگرایی‌تکوینی لوسین گلدمن، که می‌کوشد ارتباط میان ساختارهای ادبی و جهان‌نگری پدیدآورندگان آن را کشف نماید، کوشیده‌اند تا پاسخی برای مسئلۀ مذکور ارائه دهند.
بررسی جامعه‌شناسانۀ شعر چند تن از شاعران دورۀ عراقی چون مولوی، عطار، عراقی و... که می‌توان آنها را اصلی‌ترین شاعران سبک عراقی دانست، گویای آن است که الف: جهان‌بینی متأثر از افکار درون‌گرایانه در این دوره، که به اقتضای فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه بوده است، اصلی‌ترین دلیل برتری کمّی کاربرد صنایع‌ معنوی نسبت به صنایع‌ لفظی بوده است ب: جهان‌بینی صوفیانه و مفهوم‌گرایانه‌ی این شاعران سبب بی‌توجهی هر چه بیشتر این شاعران به صنایع بدیعی (حتی در مقایسه با شاعران دورۀ خراسانی چون عنصری و فرخی) گردیده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

From ideology to the application of figures of speech in ghazals of the mystical school (With approach to the developmental structuralistic theory of Lucien Goldmann)

نویسندگان [English]

  • Naser alizadeh 1
  • kamal ramooz 2
چکیده [English]

Difference in the use of imagery in different periods of Persian poetry is one of the issues that have been less attention; studying the styles of Persian poetry shows that in some of these courses, frequency and use of certain literary imagery have been more than other imagery. For example, in the poetries of Khorasani period, few samples can be seen for ambiguity, while the use of this imagery in Iraqi style has become one of the stylistic criteria in the mentioned period. Sociological approaches should be helped in order to find this issue. In the present article, authors have attempted to provide an answer to the mentioned issue using Theory of Genetic Structuralism of Goldman who attempts to discover the relationship between literary structures and worldview of creators;
Sociological study of poetry of several poets of Iraqi period such as Molavai, Attar, Iraqi etc, who can be considered the main poets of Iraqi style, shows that A-introspective worldview influenced by the thoughts in this period, due to the political, social and cultural climate of the society, has been the main reason for qualitative superiority of intellectual imagery to verbal imagery; B-Sufi and oriented-concept worldview has resulted in more neglecting these poets to imagery (even compared with the poets of Khorasani period such as Onsori and farrokhi.
Keywords: imagery, worldview, genetic structuralism, Iraqi period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • imagery
  • worldview
  • genetic structuralism
  • Iraqi period

مراجع

 

1. قرآن کریم. ترجمه‌‌آیت الله مکارم شیرازی.(1389). قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.

2. ابوالخیر، ابوسعید.  (1366).اسرارالتوحید.(تصحیخ محمدرضا شفیعی کدکنی). انتشارات آگاه.

3. احمدی، بابک .(1386). ساختار و تأویل متن (چاپ نهم). تهران: نشر ‌‌مرکز.

4. انوری، حسن. (1382).  صدای سخن عشق(چاپ هشتم). تهران: انتشارات سخن.

5. پاسکادی، یون. (1381).ساختارگرایی تکوینی و لوسین گلدمن (ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده)، در مجموعه‌‌ جامعه، فرهنگ، ادبیات (چاپ سوم). تهران: نشر چشمه.

6. پورنامداریان، تقی. (1384). در سایه‌‌ ‌‌آفتاب: شعر فارسی و ساخت شکنی در شعرمولوی (ج دوم). تهران: نشر سخن.

7. پوینده، محمد جعفر. (1378).نگاهی به جامعه شناس ادبیات. در مجموعه‌‌ تا دامآخر . (به کوشش سیما صاحبی). تهران: نشر چشمه.

8. جورج، امری. (1372). جورج لوکاچ. (ترجمه‌‌ عزت الله فولادوند). تهران: نشرسمر.

9. حافظ، شمس‌‌الدین محمد .(1378) .دیوان (چاپ ششم). به اهتمام غنی- قزوینی. تهران: باقرالعلوم .

10. -----------. (1382) .دیوان (چاپ سی و چهارم).  (به کوشش خطیب‌‌رهبر). تهران: انتشارات صفی‌‌علیشاه.

11. حلبی، علی اصغر. (1381). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی (چاپ دوم). تهران: انتشارات سخن .

12. خرمشاهی، بهاءالدین. (1371). حافظ ‌‌نامه (چاپ چهارم). تهران: انتشارات علمی- فرهنگی و سروش .

13. زرّین‌‌کوب، عبدالحسین. (1386). باکاروان‌‌حله (چاپ پانزدهم). تهران: انتشارات علمی.

14. --------------- . ( 1378).  صدای بال سیمرغ. تهران: انتشارات سخن.

15. زمانی، کریم. (1377). شرح مثنوی معنوی (چاپ پنجم). تهران: انتشارات اطلاعات.

16. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1382). گزیده‌‌ غزلیّات شمس (چاپ شانزدهم). تهران: انتشارات امیر کبیر.

17. -------------------- . (1386) .موسیقی شعر. تهران: انتشارات آگاه.

18. شمیسا، سیروس. (1378). نگاهی تازه به بدیع (چاپ یازدهم). تهران: انتشارات فردوس.

19. ‌‌‌‌‌‌------------. (1383).  نقد ادبی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات فردوس.

20. -----------. (1374) .سبک شناسی شعر (چاپ هفتم) تهران: انتشارات فردوس.

21. عطار نیشابوری؛ فریدالدین. (1371). دیوان. (به کوشش تقی تفضّلی). تهران: انتشارات علمی- فرهنگی .

22. --------------------. (1382).  منطق‌‌الطیر (چاپ نوزدهم). (به کوشش صادق گوهرین). تهران: انتشارات علمی- فرهنگی.

23. عراقی، فخرالدین. (1372). کلیات عراقی (چاپ هفتم).(به اهتمام سعید نفیسی). انتشارات کتابخانه‌‌ سنایی.

24. غلامرضایی، محمد. (1377) .سبک شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو. تهران: نشر جامی.

25. غنی، قاسم. (1340). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ (چاپ دوم). تهران: انتشارات زوّار .

26. فرخی سیستانی. (1363. دیوان. (به اهتمام محمد دبیر سیاقی). تهران: انتشارات زوّار.

27. فروزانفر، بدیع‌‌الزمان . (1374). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری (چاپ دوم). تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

28. گلدمن، لوسین. (1381) .کل و اجزا- فصل اول از بخش نخست خدای پنهان-( ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده)، ‌‌در جامعه، فرهنگ، ادبیات. (چاپ سوم). تهران: نشر چشمه.

29. ----------. (1371). جامعه شناسی ادبیات (دفاع از جامعه شناسی رمان). (ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده). تهران: نشر هوش و ابتکار.

30. لنار، ژاک. (1378) .جامعه‌‌شناسیِ ادبیات و شاخه‌‌های گوناگون آن (ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده). در مجموعه تا دام آخر. (به کوشش سیما صاحبی). تهران: چشمه.

31. لوکاچ، جورج. (1377) . درباره‌‌ی پیروزی رئالیسم. (ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده). در مجموعه‌‌ درآمدی بر جامعه‌‌شناسیِ ادبیات. تهران: انتشارات نقش جهان.

32. لووی، میشل و نعیر، سامی. (1381). مفاهیم اساسی در روش لوسین گلدمن.(ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده). در مجموعه‌‌ جامعه، فرهنگ، ادبیات. تهران: نشر چشمه.

33. ماکوزه، هربرت. (1381). چند نکته کلی درباره لوسین گلدمن. (ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده). در مجموعه‌‌ جامعه، فرهنگ، ادبیات. تهران: نشر چشمه.

34. مرتضوی، منوچهر. (1365).  مکتب حافظ (چاپ دوم). تهران: انتشارات توس.

35. مولوی‌‌بلخی، جلال‌‌الدین .(1381). فیه‌‌ما‌‌فیه (چاپ نهم). (تصحیح بدیع‌‌الزمان فروزانفر) . تهران: انتشارات‌‌امیرکبیر.

36. ---------------- . (1363). غزلیّات شمس (جلد سوم). (تصحیح بدیع‌‌الزمان فروزانفر). تهران: انتشارات امیرکبیر.

37. ---------------- . (1385). مثنوی معنوی (چاپ هشتم). (به کوشش عبدالکریم سروش). (2جلد)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

38. نعیر، سامی. (1381). صورت و فاعل در آفرینش فرهنگی. (ترجمه‌‌ محمد جعفر پوینده). در مجموعه‌‌ جامعه، فرهنگ، ادبیات. تهران: نشر چشمه.

39. همایی، جلال الدین. (1384). فنون بلاغت وصناعات ادبی (چاپ بیست و چهارم) تهران: نشر هما.

40. ----------------.  ( 1385). مولوی‌‌نامه (مولوی چه می‌‌گوید (چاپ دهم). تهران: انتشارات هما. 

41. یوسفی، غلامحسین.(1369).چشمه‌‌ روشن. تهران: انتشارات علمی.

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
علوم ادبی

دوره 6، شماره 9
بهار و تابستان 1395
صفحه 187-222

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار