فراهنجاری‌های دستوری و شگردهای بلاغی پرکاربرد در غزل‌های نیستانی، بهمنی و منزوی

نوع مقاله : بلاغی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.22091/jls.2023.8821.1448

چکیده

هنجارگریزی، مؤثرترین شکل برجسته‌سازی زبان است و شامل همۀ شگردهایی می‌شود که قاعده‌های متعارف زبان را بر هم می‌زنند و به آشنایی‌زدایی می‌انجامند. هنجارگریزی دستوری برای زدودن غبار آشنایی از زبان شعر به کار می‌رود و شامل گریز از قواعد صرفی و نحوی حاکم بر زبان است. هر زبان دارای ساختار دستوری خاصی است، اما در شعر این نظم ساختاری به هم می‌خورد. در حوزۀ بلاغت هم با مجموعه شگردهایی مواجهه می‌شویم که به منظور برجسته‌سازی معنایی شعر شکل می‌گیرند و به نوآوری‌های بلاغی منجر می‌شوند. جستار حاضر با روش توصیفی‌ - تحلیلی بر آن است تا با تأمل در غزل‌های «منوچهر نیستانی»، «محمّدعلی بهمنی» و «حسین منزوی»، به شناسایی، دسته‌بندی و تحلیل شگردهای پایه‌ای که در روند تحول غزل معاصر نقش بسزایی داشته‌اند، بپردازد و به پاسخ این پرسش‌ها برسد که فراهنجاری‌های پرکاربرد دستوری و شگردهای بلاغی که به برجسته‌سازی صورت و معنا در غزل نو منجر شده، کدام است و از بین شاعران نامبرده، کدام یک در نو شدن سیمای غزل نقش مؤثرتری داشته ‌است. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که شگردهای بلاغی مشترک در غزل این سه شاعر، علاوه بر کاربرد دیگرگونۀ نماد، استعاره، تشبیه، تشخیص و متناقض‌نما به خاطر قدرت تخیّل و به تصویر درآوردن نادیده‌ها و ناشنیده‌هایی است که در ذهن شاعر شکل گرفته‌اند. فراهنجاری‌های دستوری مشترک در غزل شاعران نامبرده، در دو حوزۀ صرف و نحو، شامل فراهنجاری‌های واژگانی، زمانی و نحوی است. میزان بهره‌گیری از این شگردها توسط شاعران نامبرده متفاوت است. حسین منزوی با توجه به تکرر و تنوع فراهنجاری‌های دستوری و شگردهای بلاغی، از پیشتازان این عرصه محسوب می‌شود و در نوشدن سیمای غزل نقش بسزایی داشته‌ است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Grammatical Metanormatives and Frequently used Rhetorical Techniques in Ghazals of Neyestani, Bahmani and Monzavi

نویسندگان [English]

  • Hosna Mohammadzade 1
  • Reza Shajari 2
1 PhD Candidate in Persian Language and Literature, University of Kashan, Kashan, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

deviation is the most effective form of foregrounding the language and includes all the methods that disrupt the conventional rules of the language and lead to defamiliarization. Grammatical deviation is used to remove familiarity from language of poetry and includes avoiding the rules of morphology and syntax governing the language. Every language has a specific grammatical structure, but in poetry, this structural order is ignored. In the field of rhetoric, we come across a set of methods formed in order to highlight the meaning of the poem and lead to rhetorical innovations. The present study , with a descriptive-analytical method, aims to identify, categorize and analyze the basic techniques that have played a significant role in the evolution of contemporary ghazal by reflecting on the ghazals of "Manochehr Neyestani", "Mohammad Ali Bahmani" and "Hossein Monzavi" and answer these questions "what are the commonly used grammar and rhetorical technics that have led to the highlighting of form and meaning in the new ghazal, and which of the mentioned poets has played a more effective role in renewing the image of the ghazal. The findings from the study show that the common rhetorical techniques in the ghazals of these three poets, in addition to the use of other symbols, metaphors, similes, personification and paradoxes, are due to the power of imagination and portraying the unseen and unheard things that have formed in the poet's mind. Grammatical metanormatives common in the ghazals of the mentioned poets in two fields of grammar and syntax include: lexical, temporal and syntactical metanormatives. The extent of using these methods by the mentioned poets is different. Hossein Monzavi is considered one of the pioneers of this field due to the frequency and variety of grammatical metanormatives and rhetorical methods, and he has played a significant role in reinventing the image of ghazal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Formalism
  • Grammatical Metanormatives
  • Rhetorical Techniques
  • Contemporary Poetry
  • New Ghazal

مراجع

  1. آتشی، منوچهر. (1390). پرندۀ بی‌قرار غزل و قربانی فرشتۀ بی‌رحم شعر. «از ترانه و تندر: زندگی، نقد و تحلیل اشعار حسین منزوی به اهتمام مهدی فیروزیان». تهران: سخن.
  2. آر. آل، برت. (1379). تخیل. ترجمة مسعود جعفری جزی. تهران: مرکز.
  3. احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
  4. انوشه، حسن. (1381). فرهنگ‌نامه ادبی فارسی. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  5. ایگلتون، تری. (1383). پیش درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
  6. بهمنی، محمّدعلی. (1377). شاعر شنیدنی‌ست. تهران: دارینوش.
  7. بهمنی، محمّدعلی. (1383). گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود. چاپ ششم. تهران: دارینوش.
  8. بهمنی، محمّدعلی. (1387). گزینه اشعار. تهران: مروارید.
  9. بهمنی، محمّدعلی. (1389). من زنده‌ام هنوز و غزل فکر می‌کنم. چاپ چهارم. تهران: فصل پنجم.
  10. حسن‌لی، کاووس. (1383). گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
  11. حسین‌خانی، حامد. (1387). «جستاری در غزل تأثیرگذار امروز (هوشنگ ابتهاج، سیمین بهبهانی، منوچهر نیستانی، حسین منزوی، محمدعلی بهمنی)». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمّدصادق بصیری. دانشگاه شهید باهنر کرمان.
  12. حمیدیان، سعید. (1383). داستان دگردیسی: روند دگرگونی‌های شعر نیمایوشیج. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
  13. داد، سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
  14. روزبه، محمّدرضا. (1383). در ستایش دلتنگی و تغزل. «کسی هنوز عیار تو را نسنجیده است: جشن نامۀ محمّد علی بهمنی». شیراز: داستانسرا.
  15. روزبه، محمّدرضا. (1389). ادبیات معاصر ایران: شعر. چاپ پنجم. تهران: روزگار.
  16. سلاجقه، پروین. (1401). امیرزادۀ کاشی‌ها. چاپ ششم. تهران: مروارید.
  17. سلیمانی، فرامرز. (1393). گام زدن در خلنگزار. «مجموعه اشعار منوچهر نیستانی؛ به اهتمام صالح سجادی؛ اصلاحات و اضافات تیرنگ نیستانی». تهران: نگاه.
  18. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1396). رستاخیز کلمات (درس‌گفتارهایی درباره نظریه ادبی صورت‌گرایان روس). تهران: سخن.
  19. شمیسا، سیروس. (1373). سیر غزل در شعر فارسی. چاپ چهارم. تهران: فردوس.
  20. شمیسا، سیروس. (1390). بیان و معانی. چاپ سوم از ویراست دوم. تهران: میترا.
  21. صبور، داریوش. (1335). آفاق غزل فارسی. [بی‌جا]: پدیده.
  22. صفوی، کورش. (1373). از زبانشناسی به ادبیات. جلد اول. تهران: چشمه.
  23. صفوی، کورش. (1395). فرهنگ توصیفی مطالعات ادبی. تهران: علمی.
  24. علوی‌مقدم، مهیار. (1377). نظریه‌های نقد ادبی معاصر(صورت‌گرایی و ساختارگرایی). تهران: سمت.
  25. علی‌پور، مصطفی. (1378). ساختار و زبان شعر امروز. جلد اول. تهران: فردوس.
  26. محمّدزاده کاشی، حسنا؛ فولادی، علیرضا. (1399). «گونه‌های نوآوری در غزل‌های منوچهر نیستانی». ادب فارسی. شماره 25. صص: 206-189.
  27. منزوی، حسین. (1389). مجموعه اشعار حسین منزوی. چاپ دوم. تهران: نگاه.
  28. نصر اصفهانی، زهرا؛ مظلومی، مریم. (1397). «هنجارگریزی‌های محمّدعلی بهمنی در قالب سنّتی غزل و تجربۀ قالب‌های نوین شعری». فنون ادبی. شماره 23. صص: 117-101.
  29. نصیر افراپلی، عذرا؛ زمان احمدی، محمّدرضا و بهناز علی میرزایی. (1397). «برجسته‌سازی‌های نحوی و واژگانی حسین منزوی در شعر». زیبایی‌شناسی ادبی. شمارة 35. صص: 21-1.
  30. نیستانی، منوچهر. (1393). مجموعه اشعار منوچهر نیستانی. تهران: نگاه.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار