بررسی رابطه زبان و قدرت در شعر «دلم برای باغچه می‌سوزد» از فروغ فرخزاد با دو رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و دستور نقشگرا

نوع مقاله : دستوری

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

10.22091/jls.2023.8890.1456

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی و دستور نظام‌مند نقشگرا هر دو متشکل از یک سری روش برآمده از رشته‌هایی همچون زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی برای مطالعه‌ روابط میان متون و مناسبات قدرتند. در رویکرد فرکلافِ تگفا با مدل سه مرحله‌ای توصیف، تفسیر و تبیین و در نظریه‌ نقشگرا با محورهای سه‌گانه‌ اندیشگانی، میان فردی و متنی تحت عنوان فرانقش مواجه‌‌ایم. ما در این مقاله برای مطالعه‌ موردی کاربست همزمان ابزارهای تحلیلی دو نظریه‌ مذکور بر ادبیات فارسی، یعنی استفاده از دستور نقشگرا در سطوح توصیف و تفسیرِ تگفا، شعر «دلم برای باغچه می‌سوزد» فروغ فرخزاد را انتخاب کردیم و دو هدف کارکردی عمده را مورد توجه قرار دادیم؛ نخست ارائه‌ تصویری دقیق از دو نظریه و سپس تحلیل زبان‌شناختی شعر و رسیدن به پاسخ این پرسش که ایدئولوژی حاکم بر متن و نحوة برخورد آن با ساختارهای اجتماعی و در یک کلام گفتمان مفصل‌بندی شده در آن و ارتباط آن با مناسبات قدرت زمانه‌اش چیست. در واقع با بررسی ظواهری همچون: بسامد فرایندها، وجه، زمان و نوع فعل‌ها، ضمایر، ادات تأکید، لحن و نمادها و گردآوری آمار مورد نیاز، به این نتیجه رسیدیم که ایدئولوژی فرستنده در شکل‌گیری سازه‌های زبانی و این سازه‌ها در انتقال این ایدئولوژی نقش دارند. یافته‌ها نشان داد که شعر هم گفتمان شبه‌مدرنیتة حاکم بر ایران زمان خود و هم گفتمان‌های سنّتی و بی‌طرف، نظام سیاسی استبدادی، ناسیونالیسم و مردسالاری را طرد می‌کند و در مقابل، گفتمان‌های مبارزة سیاسی _ اجتماعی، فمنیسم و انسان‌سالاری در آن بازتولید و مفصل‌بندی شده‌اند. لحن گوینده در مورد نگاه خوف‌آلود به دین منفی است. نمادهای شعر که امکان تفاسیر متکثر را می‌دهد با مناسبات دموکراتیک و مبتنی بر چندصدایی رابطة دو سویه دارد. بسامد نمادها، تقدّم و تأخّر آن‌ها و جنسیت انتخاب شده برایشان نیز روشنگر واقعیاتی بود که در تحلیل‌ها به کمک پژوهشگران آمد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Relationship between Language and Power in the Poem “I miss the garden” by Forough Farrokhzad based on Critical Discourse Analysis and Systemic Functional Grammar

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Bashiri 1
  • Seyyed Ja'Far Sepehr Seyyed Ziadi 2
1 Associate Professor in Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 Ph.D Candidate in Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Both critical discourse analysis and the theory of systemic-functional linguistics use a variety of approaches from disciplines such as linguistics and sociology to investigate the interconnections between texts and overall power relations. The three-stage model of description, interpretation, and explanation, as well as terms and concepts, are connected in Fairclough's Approach, while the functional theory is linked to different functions of language and clause terminology, as well as to the three interpersonal, interpersonal, and textual axes. We chose Forough Farrokhzad's poem "I miss you" to investigate the simultaneous application of analytical tools from two theories mentioned to Persian literature, namely the use of functional grammar at the level of description and interpretation of the critical discourse analysis. We considered two main functional purposes. We wanted to present an accurate review of these two theories, followed by a linguistic analysis of this poem. We tried to discover the text’s ideology and its relationship to social structures. In short, we wanted to discover the relationship between the discourse of the text and the power relations of its time. The findings show that this poem inveighs against and rejects not only the Pseudo-modernity that ruled Iran during its time, but also traditional and neutral discourses, as well as tyrannical, nationalistic, and male-dominated systems. On the contrary, Political-social fight, feminism, and humanism are reproduced and articulated. Meanwhile, the tone of the message is critical of the dangerous religious attitudes held by some religious individuals. A bilateral relationship exists between some poetic symbols that invite multiple interpretations and the democratic relations which welcome multiple voices.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical discourse analysis
  • Systemic-functional linguistics
  • I miss the garden
  • Forugh Farrokhzad

مراجع

  1. آقاگل زاده، فردوس. (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. تهران: علمی.
  2. آقاگل زاده، فردوس. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
  3. ایشانی، طاهره. (1389). «انسجام در غزل فارسی؛ تحلیل مقایسه‌ای چند غزل حافظ و سعدی». رسالة دکتری. به راهنمایی تقی پورنامداریان. تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم.
  4. باباچاهی، علی. (1389). گزاره‌های منفرد (مسائل شعر و بررسی شعر جدید و جوان امروز). جلد اول. تهران: دیبایه.
  5. پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم و جلیل شاکری. (1391). «بررسی و تأویل چند نماد در شعر معاصر». مجله ادبیات پارسی معاصر. دورة 2. شمارة 1. صص: 48 _ 25.
  6. سلیمی کوچی، ابراهیم و فاطمه سکوت جهرمی. (1393). «کاربست نظریة آلوده انگاری کریستوا بر شعر دلم برای باغچه می‌سوزد فروغ فرخزاد». فصلنامة جستارهای زبانی. سال پنجم. پیاپی 17. صص: 106 – 89.
  7. سلیمی، مهرداد. (1379). «تفسیر دو شعر، شناخت‌نامة فروغ فرخزاد». گردآوری شهناز مرادی کوچی. تهران: قطره.
  8. فتوحی، محمود. (1390). سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
  9. فرخزاد، فروغ. (1389). دیوان اشعار. گردآوری محمّد طاهری. مشهد: راهیان سبز.
  10. فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمة فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  11. مشرف آزاد تهرانی، محمود. (1393). پریشادخت شعر: زندگی و شعر فروغ فرخزاد. تهران: ثالث.
  12. مکاریک، ایرنا ریما. (1390). دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
  13. مهاجر، مهران و محمّد نبوی. (1376). به سوی زبانشناسی شعر؛ ره‌یافتی نقش‌گرا. تهران: مرکز. نیلی، زهره. (1381). پرواز را به خاطر بسپار. تهران: ورجاوند.
  14. الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.
  15. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. (1398). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة هادی جلیلی. تهران: نی.
  16. Fairclough, N. (1992). Discourse and Social change. Cambridge: Polity Press.
  17. Halliday, M. & Mattissen, Ch. (2004) .An introduction on to functional Grammar. 3 rd. London: Britain.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار