تأثیر حافظ بر ذهن و زبان شفیعی‌کدکنی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ماکو، ماکو، ایران

چکیده

سنّت، اساس بنای استوار شعر است و هر شاعری متأثر از سنّت ادبی و اشعار پیشینیان است. این تأثیرپذیری در شعر برخی شاعران کم و در شعر برخی، پُر رنگ است. شفیعی از شاعرانی است که سنّت و اشعار پیشینیان و جلوه‌های آن در شعر او پر‌رنگ‌تر از اغلب شاعران معاصر است. او به سبب دلبستگی به میراث کهن ادب فارسی، از شاعران پیشین متأثر شده‌است. در این میان، حافظ نقشی برجسته در ذهن و زبان شفیعی‌کدکنی دارد. شفیعی، شیفتة‌ حافظ است و این علاقه سبب شده تا حافظ در شعر او تأثیر بسزایی داشته‌باشد. این تأثیر، گاه در قالب تضمین ابیات، مصراع‌ها و نیم مصراع‌ها، وگاه در قالب تکرار واژگان شعری دیده می‌شود. در کنار این، تفکّر غالب شعر حافظ که ریاستیزی و انتقاد از شخصیّت‌های دینی و حکومتی ریاکار است، در شعر او دیده می‌شود و شفیعی برخی از واژگان مرتبط با این تفکّر از جمله: رند، محتسب، شحنه، عسس و... را از حافظ گرفته و با انطباق آن با تفکّر سیاسی‌ ـ‌ اجتماعی خود و چون حافظ در قالب شخصیّت‌هایی مثبت و منفی، بکار می‌گیرد. برخی از ابیات و مصراع‌های حافظ نیز منبعِ الهامی برای سرودن شعر و پرداخت مضمونی در شعر شفیعی می‌شود. علاوه بر این در بُعد تصویرسازی نیز نشان تأثیرپذیری از حافظ، دیده‌می‌شود. مطالعه و تطبیق زبان شعری، موضوعات و تصاویر شعری دو شاعر، این تأثیرپذیری را آشکار می‌سازد و مقالة حاضر با ذکر نمونه‌ها و به شیوه تحلیلی ـ توصیفی، این تأثیر را مورد بررسی قرار داده‌است.  بررسی شعر شفیعی‌کدکنی از این لحاظ، ما را به این نتیجه می‌رساند که حافظ یکی از شاعران بسیار اثرگذار سنّتی بر ذهن و زبان شفیعی‌کدکنی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hafiz's impact upon Shafiei Kadkani's mind and language

نویسندگان [English]

  • yaghub noruzi
  • seif addin abbarin
faculty of persian language and literature, islamic azad university, maku branch, maku, iran
چکیده [English]

Tradition is the basis of firm structure of poetry and every poet is influenced by literary tradition and poems of his predecessors. This impact is low in the poetry of some poets and in the poem of others is high. Shafiei is a poet who tradition and ancestors poems and their manifestation in his poetry are stronger than most of contemporary poets. Because of his attachment to Old Persian literature heritage he was influenced by former poets. Meanwhile Hafiz plays prominent role in Shafiei's mind and language. Shafiei is infatuated of Hafiz and his interest in Hafiz has had a profound impact on his poem. This effect is sometimes shown in inserting other's verses in own poem, hemistich, semi-hemistich and sometimes repeating poetic vocabulary. Alongside this, the major Hafiz's thought which is anti-hypocrisy and critique of hypocritical religious, Shafiei uses some of the words related to Hafiz's thoughts including: Rend, Mohtaseb, Shehneh, Asas and so on utilized it with adapting with his social-political thinking as Hafiz in form of positive and negative personalities. Some of Hafiz's verses also serve as an inspiration for composing poems and making themes in Shafiei's poem. In addition, we can see the influence of Hafiz, in the dimension of image making. Studying and adapting the poetic language, themes and poetic images of two poets reveals this influence and present study examines this effect by mentioning eamples and using a descriptive-analytic method. Studying Shafiei's poem in this regard leads us to conclude that Hafiz is one of the most influential traditional poets Shafiei kadkani's thought and language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian poem
  • effect and impact
  • Hafiz
  • Shafiei Kadkani
1. اقبال لاهوری، محمّد.(1343). جاویدان نامه. مقدمه و پانوشته‌های احد سروش. تهران: کتابخانه سنائی.
2. انوری، حسن.(1379). یک قصّه بیش نیست. چاپ اول. تهران: عابد.
3. بامدادی، محمّد و مدرسی، فاطمه.(1388). «نگاهی به اثرپذیری اشعار شفیعی‌کدکنی از آثار قدما». نشریه ادب پژوهی. دوره3. شماره10. صص: 108-83
4. پورنامداریان، تقی.(1382). گمشدۀ لب دریا. تهران: سخن
5. ــــــــــــــــــــ .(1377). «سیری در هزارۀ دوم آهوی کوهی». ماهنامه کیان. دورۀ 8. شماره 42. صص: 69-64 .  
6. خاقانی شروانی، افضل‌الدین.(1368). دیوان اشعار. تصحیح ضیاء‌الدین سجادی. چاپ سوم. تهران: زوّار.
7. خرمشاهی، بهاء‌الدین.(1372). حافظ‌نامه. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
8. ــــــــــــــــــــــــ .(1384). «طنز حافظ: تأملی انتقادی بر مقالۀ استاد شفیعی‌کدکنی». مجله حافظ.  شمارۀ 23. صفحات: 74-73.
9. خطیب رهبر، خلیل.(1366). دیوان غزلیات حافظ. چاپ چهارم. تهران: صفی‌علیشاه.
10. خلیلی جهانتیغ، مریم.(1386). «خلاقیّت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدرآبادی». مجله زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. دورۀ 5. شمارۀ 9. صص: 14-5.
11. درودیان، ولی‌الله.(1385). این کیمیای هستی: مجموعه مقاله‌ها و یادداشت‌های استاد شفیعی‌کدکنی درباره حافظ. چاپ اول. تبریز: آیدین.
12. دهخدا، علی‌اکبر.(1381). لغت‌نامه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
13. زرین‌کوب، عبدالحسین.(1378). آشنایی با نقد ادبی. تهران: نشر سخن.
14. سازواری، محمودرضا. (1389). «تأثیر و تأثر سلمان ساوجی و حافظ شیرازی». مجله سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). شماره پی‌درپی 8. تابستان 89. صص: 182-169.
15. ستایشگر، مهدی.(1391). واژه‌نامه موسیقی ایران‌زمین. جلد اول. تهران: اطلاعات.  
16. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1376). آیینه‌ای بر ای صداها. چاپ اول. تهران: سخن.
17. ــــــــــــــــــــ .(1392). «جهان در مقدم صبح بهاران (یکصد و یک شعر منتشر نشده از شفیعی کدکنی)». مجله بخارا. سال پانزدهم. شمارۀ 98. صص: 59-6.
18. ـــــــــــــــــــــ .(1385). هزاره دوم آهوی کوهی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی.
19. ــــــــــــــــــــ .(1387). «بهار کاغذین (پنجاه شعر چاپ نشده شفیعی‌کدکنی)». مجله بخارا. شماره‌های 68-67. صص: 32-7.
20. ـــــــــــــــــــــ .(1349). صور خیال در شعر پارسی. تهران: نیل.
21. شهریار، محمّدحسین.(1392). دیوان اشعار. چاپ پنجاه و یکم. تهران:  نگاه.
22. عباسی، حبیب‌الله.(1378). سفرنامۀ باران. چاپ اول. تهران: روزگار.
23. فتوحی، محمود.(1377). «نقد شعر شفیعی». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. شمارۀ 14. صص: 23-20.
24. مولوی، جلال‌الدّین محمّد.(1366). کلیّات شمس یا دیوان کبیر. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. 8 جلد.  چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
25. نسفی، عزیزالدین.(1362). الانسان الکامل. تهران: طهوری.
26. نیمایوشیج.(1385). درباره هنر و شعر و شاعری. تدوین سیروس طاهباز. تهران: نگاه.
27. یوسفی، غلامحسین.(1371 ). چشمه روشن. تهران:  علمی.
28. T. S. Eliot. (1960). Tradition and individual The SacreWood: Essays and Poetry & Criticism. London: Methuen.
CAPTCHA Image