بررسی و تحلیل رفتارهای ایدئولوژیک‌ قهرمان در مقامات حریری بر اساس مربع ایدئولوژیک ون‌دایک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فرهنگیان کرمانشاه

10.22091/jls.2020.4952.1213

چکیده

مقامات حریری که در خلال سال‌های 495 تا 504 ه.ق نوشته شده، مرکب از پنجاه مقامه است. موضوع اصلی آن، شرح دریوزگی «ابوزید سروجی» با چرب‌زبانی و حیله‌گری است؛ امّا مؤلف درلابه‌لای متن به موضوعات دیگری مانند: پرهیز از دنیاپرستی و تشویق به نیکوکاری که سویۀ متضادی با حیله و تملق دارند، توجه داشته و  با سحر بیان به عرضۀ صنایع بدیعی و بازی‌های لفظی، پرداخته‌‌ا‌ست. این مقاله سعی دارد تا رفتارهای ایدئولوژیک قهرمان (ابوزید سروجی) را بر اساس مربع ایدئولوژیک ون‌دایک، که در زیر بخش رویکرد تحلیل گفتمان اجتماعی-  شناختی قرار دارد، با هدف تبیین ایدئولوژی در دایرۀ گفتمان، به روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌ها، جهت رسیدن به پاسخ پرسش‌های تحقیق و اثبات یا ردِّ فرضیه‌ها بررسی کند. در این راستا در پنجاه مقامۀ مورد نظر که جامعۀ آماری این تحقیق را در بر می‌گیرد، رفتارهای ایدئولوژیک قهرمان، در ساختاری نظام‌مند، بر پایۀ «توصیف ظاهری قهرمان»، «ترفندهای بیانی او»، «محتوای بیانی»، «عمل گفتمانی» و «عملکردهای متضاد»، رصد و بررسی شده‌است و نتایج حاصله این است که قهرمان، بیانِ گفتمانی‌اش ساحرانه - با محتوای متناقضِ اندرز و اغوا - در جهت رسیدن به خواسته (گدایی، افشاگری حاکمان و روشنگری عامۀ مردم) با تأکید بر صفات مثبتِ خودی و صفات منفیِ دیگری است. تجمیع این ویژگی‌های گفتمانی، رفتارهای قهرمان را در هر مقامه متضاد و دوگانه (نیم‌خوب، نیم‌بد) نشان می‌دهد؛ به گونه‌ای که گفتمان فقر و گدایی و افشای بی‌توجهیِ حاکمان وقت به رفاه عمومی و اصحاب فرهنگ را برای خواننده ترسیم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Hero’s Ideological acts in “Maqamat-e-Hariri” in light of Van Dijk’s Idelogical Square

نویسنده [English]

  • rahmat allah valadbaigi
Lecturer of Persian Literature, University of Farhangian Kermanshah
چکیده [English]

Maqamat-e-Hariri (495-504) includes 50 maqamah. It mainly reports Abuzeid Sarooji’s beggary using flattery and trickery. However, the author has raised other issues like abstaining from worldliness and encouraging beneficence dexterously using figurative language and devices for eloquence. Relying on Van Dijk’s” ideological square”, the present article investigates the ideological acts of the hero to explain discourse-based ideology. In fifty maqamas, the hero’s ideological acts are analyzed in a systematic way based on “the hero’s appearance”, “form and content of speech”, and “contradictory acts”. It is concluded that the hero’s discourse is magical with contradictory contents of advice and seduction aiming at fulfilling his wishes (beggary, enlightening people, and exposing the rulers), and focusing on positive traits of self while concentrating on negative qualities of the other. These discursive features, in each maqamai, introduce the hero’s acts as contradictory (half good, half bad) portraying the discourses of poverty, beggary and the ruler’s ignorance of the grassroots’ welfare and their disregard of the cultured.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maqamat-e-Hariri
  • The hero’s acts
  • ideological square
  • Abuzeid Sarooji

مراجع

ابراهیمی حریری، فارس.(1346). مقامه نویسی در ادب فارسی و تأثیر مقامات عربی در آن. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
انوشه، حسن.(1376). فرهنگنامه ادبی فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.  
آشوری، داریوش.(1380). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ (فرهنگ شناختی). تهران: مرکز.
بتلاب اکبرآبادی، محسن و علی صفایی‌سنگری.(1391). «ساز و کار تعلیق در مقامات حریری». مجله زبان و ادبیّات عربی. ش6. صص: 37 – 17.
بهرام پور، شعبانعلی.(1379). مقدمه‌ای بر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. تهران: فرهنگ گفتمان.
حریری، قاسم بن علی.(1363). مقامات حریری. ترجمۀ علی رواقی. تهران: مؤسسۀ شهید محمّد رواقی.
ــــــــــــــــــــــــ.(1387). مقامات حریری. ترجمۀ طواق گلدی گلشاهی. تهران: امیرکبیر.                    
فرکلاف، نورمن.(1379). تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمۀ گروه مترجمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
مارتین، والاس.(1382). نظریه‌های روایت. ترجمۀ محمّد شهبا. تهران: هرمس.
مقدادی، بهرام.(1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز.
مکاریک، ایرناریما.(1383). دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر(ادبیّات شفاهی). ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
ون دایک، تئون. ای.(1394). ایدئولوژی و گفتمان. ترجمۀ محسن نوبخت. تهران: سیاهرود.
Van Dijk, Teun A. (1993). "Principles of Critical Discourse Analysis", in Van Dijk, Teun A, Studies in Critical Discourse Analysis, special issue of discourse and society. 4(2). pp 249 – 283.
___________. (1995). Ideological Discourse Analysis in New Courant (English Dept, University of Helsinki). 4 (95). pp 135-161.
___________.(2001). ″ Multidisciplinary CDA: a plea for diversity ″ in Wodak, Ruth, Mayer, Michael, Methods of Critical Discourse Analysis, SAGE Publications Ltd: London: 95.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های دستوری و بلاغی
دوره 10، شماره 17
شهریور 1399
صفحه 353-379

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار