نقدِ بلاغی شعر مشروطه با تأکید بر اشعار میرزادۀ عشقی و ابوالقاسم لاهوتی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه قم

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه قم

چکیده

یکی از راه‌‌های شناخت ادبیات یک دوره، نقد و بررسی دقیق آثار ادبی و قضاوت بر مبنای واقعیّت‌‌های موجود آن دوره است. شعر دوره مشروطه که حدِّ واسط شعر سنتی و شعر نو محسوب می‌‌شود، از جهات گوناگون درخور توجه است. در این مقاله به دنبال آن هستیم که به بررسی نقدِ بلاغی دورۀ مشروطه با تأکید بر اشعار میرزادة عشقی و ابوالقاسم لاهوتی به عنوان دو شاعر مهم این دوره بپردازیم. برخلاف تصور رایج، نقد بلاغی تنها در شناخت مباحث علم بیان منحصر نمی‌‌شود و طبق نظر ادیبان، بررسی صنایع بدیعی نیز بایستی در این حوزه گنجانده شود. از این رو در این مقاله ضمن بررسی تشبیه، استعاره و کنایه، به بررسی صنایع تأثیرگذار بدیعی دو شاعر نیز پرداختیم و این صنایع بدیعی را بر اساس فلسفۀ شکل‌‌گیری و معیارهای زیبایی که کمتر بدان پرداخته شده، طبقه‌‌بندی کرده‌‌ایم. از آنجا که نیروی تخیّل در ساختن مجاز دخیل نیست و مجاز مُرسل توسط شاعر ساخته نمی‌‌شود، مجاز را مورد تحلیل قرار ندادیم. از رهرو این پژوهش جدا از شناخت بیشتر دو شاعر، دریافتیم که با وجود عوام‌‌گویی شعر دورۀ مشروطه، شاعران این دوره استفاده از صنایع بلاغی را کنار ننهاده‌‌اند و تنها از جنبۀ زینت نیز بدان ننگریسته‌‌اند؛ بلکه از این صنایع در جهت بیان معضلات و مشکلات جامعه سود جسته‌‌اند تا بدین واسطه بر مخاطبان خود تأثیر بگذارند و آنها را ترغیب به ایجاد تحوّل و تغییر نمایند.         

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rhetorical Criticism of the Constitutional Poetry with Emphasis on the Poems of Mirzadeh Eshqi and Abulqasim Lahouti

نویسندگان [English]

  • ali soleimani 1
  • mahmoud mehravaran 2
1 Ph.D. Student in Persian Language and Literature, University of Qom
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Qom
چکیده [English]

One way to know the literature of a period is throughout accurate assessment and critical analysis of literary works based on the available realities therein. Persian constitutional poetry as an interface between traditional and modern poetry deserves attention in many aspects. This article aims to review the rhetorical criticism of the constitutional poetry with emphasis on the poems of Mirzadeh Eshqi and Abulqasim Lahouti as two outstanding poets in that era. Contrary to commonly held views, the rhetorical critique is not restricted to the arguments of rhetoric, but rather scholars believe that it should also involve the analysis of stylistic devices or figurative language. Therefore, in this article it was attempted to review some figures of speech such as simile, metaphor, and metonymy as well as the influential stylistic devices used by the two above mentioned poets. Then, those stylistic devices were classified according to the philosophy of their formation and some aesthetic criteria which are often neglected. Literary trope was not analyzed in this paper as imagination is not concerned with making that and synecdoche is not produced by a poet. The result of this study contributed to achieve a better understanding of the two above poets, and it also revealed that despite cliché tendencies of the constitutional poetry, the poets in that era neither abandoned rhetorical devices nor considered them as merely ornamental; but rather, they made use of them to express occurring challenges and problems in society in order to influence their audience and encourage them to bring transformation in community.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional Period
  • Rhetorical Criticism
  • Poetry
  • Eshqi
  • Lahouti
1. استروس، لوی و دیگران.(1377). جهان اسطوره‌‌شناسی (مجموعة مقالات). ترجمة جلال ستاری. چاپ اول. تهران: مرکز.
2. امین، حسن.(1384). ادبیات معاصر ایران. چاپ اول. تهران: دایره‌المعارف ایران‌شناسی.
3. آرین‌‌پور، یحیی.(1387). از صبا تا نیما. جلد 2. چاپ نهم. تهران: زوار.
4. آژند، یعقوب.(1385). تجدد ادبی در دورة مشروطه. چاپ اول. تهران: موسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
5. رشیدیاسمی، غلامرضا.(1352). ادبیات معاصر. چاپ دوم. تهران: ابن‌‌سینا.
6. سپانلو، محمّد‌‌علی.(1369). چهار شاعر آزادی. چاپ اول. تهران: نگاه.
7. شفیعی‌‌کدکنی، محمّد‌‌رضا.(1390). با چراغ و آینه. چاپ دوم. تهران: سخن.
8. ــــــــــــــــــــ .(1352). «مقدمه‌‌ای کوتاه بر مباحث طویل بلاغت». خرد و کوشش. شمارۀ 15. صص: 78 ـ 47.
9. ـــــــــــــــــــــ .(1383). ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت. چاپ دوم. تهران: سخن.
10. ـــــــــــــــــــــ .(1386). صور‌‌خیال در شعر فارسی. چاپ یازدهم. تهران: آگاه. 
11. ـــــــــــــــــــــ .(1389). موسیقی شعر. چاپ دوازدهم. تهران: آگاه. 
12. شمیسا، سیروس.(1386 الف). معانی. چاپ اول. تهران: میترا.
13. ـــــــــــــــــــ .(1386 ب). نگاهی تازه به بدیع. چاپ سوم. تهران: میترا.
14. عزیزی، محمّد‌‌رضا.(1391). «زیبایی‌‌شناسی کنایه‌‌ها در زبان عربی و فارسی». ادب عربی. شمارة 1. صص: 92ـ 65. 
15. عشقی، میرزاده.(1350). کلیات مصور عشقی. به کوشش علی‌اکبر مشیرسلیمی. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
16. کاردگر، یحیی.(1388). فن بدیع در زبان فارسی. چاپ اول. تهران: فراسخن.
17. کزازی، میرجلال‌الدین.(1385). رویا، حماسه، اسطوره. چاپ سوم. تهران: مرکز. 
18. لاهوتی، ابوالقاسم.(1358). دیوان. به کوشش و مقدمة احمد بشیری. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
19. لنگرودی، شمس.(1377). تاریخ تحلیلی شعر نو. جلد 1. چاپ دوم. تهران: مرکز.
20. محمّدی، حسنعلی.(1375). شعر معاصر ایران (از بهار تا شهریار). چاپ سوم. تهران: ارغنون.
21. مطلوب، احمد.(1407). «النقد البلاغی». المجمع‌العلمی‌العراقی. شمارة 60 و 61. صص: 212 ـ 195. 
22. میرزانیا، منصور.(1373). «سخن در پرده می‌‌گویم، دربارة ژرفاشناسی کنایه در ادب فارسی». ادبستان فرهنگ و هنر. شمارة 53. صص: 57 ـ 54.
23. وحیدیان‌کامیار، تقی.(1388). بدیع از دیدگاه زیبایی‌‌شناسی. چاپ چهارم. تهران: سمت.
24. ــــــــــــــــــــــــ .(1375). «کنایه، نقاشیِ زبان». نامه فرهنگستان. شمارة 8. صص: 69 ـ 55. 
25. یاحقی، محمّدجعفر.(1375). چون سبوی تشنه. چاپ دوم. تهران: نیل.
26. یوسفی، غلامحسین.(1369). چشمه روشن. چاپ اول. تهران: علمی.
CAPTCHA Image